O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

 
Karbotsistein (mukodin, bronxokod)- dori vositasi tuzilishi va ta’siri bo‘yicha 
atsetilsisteinga o‘xshash. 
Bromhexinum -
 
sintetik modda. Shilliq tarkibidagi mukoprotein va 
mukopolisaxarid tolalarini depolimerizatsiyalab balg‘amni suyultiradi va 
qovushqoqligini kamaytirib ajralishini osonlashtiradi. Bundan tashqari kuchsiz 
darajada yo‘talni kamaytiradi. Ikkala dori vosita ham o‘pka alveolalarida 
surfaktant, immunologbulin G, lizotsim miqdorini oshiradilar. Parenteral, enteral 
va ingalyatsiya yo‘li bilan qo‘llash mumkin. MIT dan yaxshi so’riladi lekin 
biologik o‘zlashtirish (ya’ni dori vositaning ta’sir ko‘rsatadigan a’zoga yetib 
boruvchi qismi) kam tahminan 20%, chunki tez parchalanadi, asosan jigarda faol 
metabolit ambroksolga aylanadi. Ikkalasi ham zardob oqsillari bilan bog‘lanadi 

---

- 448 -
(80-90 %). To‘qimalar va suyuqliklarga (likvor, sut) yaxshi o‘tadi.Ichilgandan 
so‘ng ikkala dori vositaning ham ta’siri 1-2 soatdan keyin boshlanadi va 6-12 
soat 
davom 
etadi. 
Ambroksolni 
biologik 
o‘zlashtirilish 
darajasi 
bromgeksinnikidan yuqori-70%. Ambroksol jigarda biotransformatsiyaga 
uchraydi va dibromantranil kislotasi va uning glyukuronidlari hosil bo‘ladi. 
Metabolitlar asosan peshob tarkibida ajraladi. Dori vositaning T
1/2
qonda 
tahminan 1-soat, to‘qimalarda 7-15 soat. Atsetilsisteinga o‘xshash ko‘rsatmalar 
bo‘yicha qo‘llaniladi. Antibakterial, bronxodilatatorlar bilan birgalikda qo‘llash 
mumkin. Noxush ta’siri: davomli qo‘llanganda dispepsiya, me’da va 12–barmoq 
ichak yara xastaligini kuchayishi. Ba’zan allergik reaksiyalar. Tomirga kiritilsa 
gipotenziya, hansirash, gipertermiya, isitmalash chaqirishi mumkin. 
Tripsini crystallisatum - Proteolitik fermentlar bo‘lib, so’yilgan qora molning 
me’da osti bezidan olinadigan dori vositadir. Bu dori vositadan tashqari 
Chymotripsini crystallisatum, Desoxyribonucleasa
 
ham Shular jumlasiga kiradi. 
Yiring va shilliq tarkibidagi oqsillarni gidrolizlab balg‘am qovushqoqligini 
kamaytiradi (suyultiradi) va ajralishini osonlashtiradi. Sog‘lom to‘qimalarga 
ta’sir etmaydilar, chunki ularda tripsin ingibitorlari bor. Ximotripsin quyidagilar 
bilan tripsindan farq qiladi: asosan aromatik aminokislotalar orasidagi bog‘larni 
uzadi, sutni ivitadi, tripsinga nisbatan turg‘un modda, faollikni ancha sekin 
yo‘qotadi. Lekin eritmalari, ayniqsa yuqori haroratda o‘z faolligini tez 
yo‘qotadi. Dezoksiribonukleaza albumin tipidagi oqsil bo‘lib, DNK ni 
depolimerizatsiyalaydi, bir vaqtni o‘zida balg‘am va yiringni suyultiradi. 
Bundan tashqari DNK li viruslarni ko‘payishini, rivojlanishini to‘xtatadi 
(gerpes, adenoviruslar va boshqalar). Uchala dori vosita ham balg‘am 
ko‘chiruvchi vosita sifatida mahalliy (ingalyatsiya) qo‘llaniladi. Nojo’ya 
ta’sirlari: ingalyatsiyadan so‘ng yuqori nafas yo‘llarining shilliq qavatiga 
mahalliy qo‘zg‘atuvchi ta’siri tufayli tovushni bo‘g‘iq bo‘lib qolishi mumkin. 
Parenteral yo‘l bilan kiritilsa: og‘riq, isitmalash, allergik reaksiyalar (bronxial 
astma xurujini kuchayishi) kuzatiladi.

---

- 449 -
Natriy gidrokarbonat (Natrii hydrocarbonas) –eritma sifatida ichiladi yoki 
ingalyatsiya qilinadi. Natriy gidrokarbonat bronxial sekretning muhitini ishqoriy 
qilib mutsinni eritadi, uni qovushqoqligini kamaytirib, balg‘amning ko‘chishi va 
ajralishi yengillashadi (kompensatsiyalangan alkaloz rivojlanadi).
 
Kalii iodidum-Kaliy yodid ham balg‘am ko‘chirish xossalariga egadir. Bu dori 
vosita bronxlarning shilliq qavatiga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir etib undagi 
bezlarning sekretsiyasini kuchaytiradi. Kaliy yodidni MIT yo‘llarini qitig‘lashini 
oldini olish uchun uni sut bilan ichish lozim.