O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Klassifikatsiya 
1
. “Tipik” antipsixotik vositalar
: 
•
Fenotiazin unumlari: 
aminazin, triftazin, ftorfenazin 
•
Tioksanten unumlari: 
xlorproteksin 
•
Buterofenon unumlari:
 galoperidol, droperidol 
2
. “Atipik” antipsixotik vositalar:
•
Benzamidlar:
 sulpirid 
•
Dibenzodiazepin unumlari:
 klozapin 
Aminazin- Fenotiazin unumlarining eng tipik vakili, keng ta’sir doirasiga 
ega; MNS ga, periferik innervatsiyaga, ijro a’zolariga va moddalar 
almashinuviga kuchli ta’sir etadi:
-
antipsixotik, 
sedativ 
ta’sir. Davomli qo‘llanilganda ekstrapiramid 
o‘zgarishlar chiqaradi; 
-
gipotonik ta’sir (yuzaki uyqu chaqiradi); 
-
markaziy miorelaksantlik ta’siri (mushaklar tonusining supraspinal 
boshqaruvini susaytiradi, lekin bevosita orqa miyaga ta’siri yo‘k); 
-
tana haroratini boshqarish markazini susaytiradi (harorat tarqatishni 
kuchaytiradi, sovuq muhitda tana haroratini pasaytiradi); 
-
qayt qilishni to‘xtatadi (4 qorincha ostidagi triger – zonani - qayt qilishni 
boshlaydigan qamal qiladi); 
-
narkotik, uyqu chaqiruvchi va narkotik analgetiklar ta’sirini kuchaytiradi; 

---

- 328 -
-
periferik alfa adrenoblokator ta’siriga ega (gipotalamusdagi markazlarni va 
yurak qisqarishini pasaytiradi). Qon bosimi pasayadi;
-
antiaritmik ta’sir etadi;
-
M-xolinoblokatorlik ta’siriga ega (so‘lak, bronxlar va MIT bezlarining 
faoliyatini pasaytiradi); 
-
Mahalliy qo‘zg‘atuvchilik ta’siriga ega( Mahalliy anesteziya chaqiradi, ter 
iva shilliq qavatlarda yallig‘lanish chaqiradi). 
-
silliq mushaklarga bevosita ta’sir etib, ularni bo‘shashtiradi (spamolitik); 
-
N
1
retseptorlarni qamal qilib yorqin antigistamin ta’sir ko‘rsatadi; 
Aminazinni enteral va parenteral yo‘l bilan qo‘llash mumkinn. 6 soat 
ta’sir etadi. MITdan yomon so‘riladi. Ko‘p qismi jigarda parchalanadi. Buyrak 
va ichak orqali ajraladi. Davomli qo‘llanilganda aminazinga ko‘nikish 
rivojlanadi, lekin antipsixotik ta’sir kuchi o‘zgarmaydi. 
Etaperazin
-
faol neyroleptik hisoblanadi. Qayt qilishni va xichoqni 
bartaraf etish kuchi bo‘yicha aminazindan ustun keladi. Miorelaksantlik ta’siri 
bor. Uyqu chaqiruvchi, narkotik va boshqa MNSga susaytiruvchi moddalar 
ta’sirini aminazinga nisbatan kamroq kuchaytiradi. Gipotermik, adrenolitik 
ta’siri bo‘yicha aminazindan kuchsiz, lekin antipsixotik ta’sir kuchi bo‘yicha 
aminazindan ustun. Shuning uchun aminazinni ta’siri kamaygan bemorlarda 
yaxshi samara beradi. Gipotenziv, adrenoblokatorlik, xolinoblokatorlik va 
spazmolitik xususiyatlari aminazinga nisbatan 2 marta kamroq. 
Triftazin
-
tanlab ta’sir etuvchi va kuchli va antipsixotik dori vosita. Qayt 
qilishni to‘xtatish ta’sir kuchli lekin kuchsiz adrenolitik. Uyqu chaqiruvchi 
vositalar ta’sirini kamroq kuchaytiradi. Antigistamin, spazmolitik va tutqanoq 
talvasasiga qarshi ta’siri yo‘q. Lekin alaxlash va gallyusinatsiyalarga qarshi 
ta’siri aminazinnikidan ancha yuqori. Triftazin qo‘llanilganda harakat tangligi, 
umumiy xolsizlik, karaxtlik rivojlanmaydi, balki bemorlarning atrof muhitga 
qiziqishlari, mehnatga munosabatlari, harakatchanlik ortadi, chunki mo‘tadil 
stimullovchi (quvvatlantiruvchi) tasirga ega. Aminazinga nisbatan kamroq 

---

- 329 -
noxush asoratlar chaqiradi. (agronulotsitoz, jigar funksiyalarining buzilishi, 
allergik reaksiyalar). 
Ftorfenazin - kuchli neyroleptik va qayt qilishni to‘xtatish ta’siriga ega. 
Markaziy nerv sistemasida dofamin retseptorlarini adrenoretseptorlarga nisbatan 
kuchli qamal qiladi. Kuchli antipsixotik ta’siri, mutadil faollashtiruvchi 
(quvatlantiruvchi) ta’siri bilan mujassamlashgan. Faqat katta dozalarda sedativ 
(tinchlantiruvchi) ta’sir namoyon bo‘ladi. Alahlash va gallyusinatsiyalarga 
o‘xshash holatlarda triftazinga nisbatan samaradorligi sustroq. Qo‘llanilganda 
tez-tez ekstrapiramid buzilishlar rivojlanadi, tirishish ham bo‘lishi mumkin.
Ftorfenazin-dekonat-davomli ta’sirga ega, kuchli neyroleptik. Mushak 
ichiga 1marta kiritilgach 1-2 hafta ta’sir etadi.
Fenotiazin unumlarining noxush ta’siri
:
umumiy holsizlik, uyqusirash, 
befarqlik, og‘iz qurishi, gipotoniya, ortastatik kollaps (aminazin), bilirubinni 
organizmda to‘planib qolishi (sariqlik ), parkinsonizm, davomli qo‘llanganda 
depressiya 
(tushkunlik) 
rivojlanishi, 
leykopeniya, 
agronulotsitoz, 
fotosensibilizatsiya, terida dog‘lar paydo bo‘lishi, shilliq qavatlar va terining 
yallig‘lanishi. 
Xlorprotiksen