Microsoft Word kartografiya doc

 
Xorijiy mlmlakatlarda chop etilgani eng yirik kartografik asarlar 
Xorijiy mamlakatlardagi kartografik asarlar. sistemali ravishda olib 
boriladigan kartografik ywnalishlarga bog’liq. Masalan, geologik, tuproq, 
wrmonchilik va er kadastri kartalarini maxsus tashkilotlar yaratadi. Masalan, 
AQShning h’ar bir okrugi uchun 1:20 000 masshtabda maxsus tuproq atlaslari 
mavjud. 
Chuchuk suv muammosini echish maqsadida bazi mamlakatlarda, 
masalan Bolgariyada gidrogeologik va gidrologik kartalar h’attoki, atlaslar h’am 
nashr qilingan. 
Xorijda qishloq xwjaligi mavzusiga taalluqli kartalar kwproq uchraydi. 50 
dan ortiq xorijiy mamlakatda qishloq xwjaligi atlaslari mavjud. 
Erlarni h’ar taraflama wrganishda 1:500 dan 1:10000 masshtabda 
tuzila
ё
tgan kadastr kartalarining ah’amiyati katta. 
Dun
ё
bwyicha tuzilgan mavzuli karta va atlaslardan malum soh’alar 
bwyicha etarli malumotlar olish mumkin. Lekin bunday karta va atlaslar juda 
kam. Bazan bunday kartalar BMT ning YuNESKO (dun
ё
bwyicha talim va 
madaniyat tashkiloti) qarorlari bilan tuziladi. Masalan. Evropaning xalqaro 
geologik kartasi 1:1,5 mln masshtabda (1994) tuzilgan. 
Xalqaro mavzuli kartalardan dun
ё
ning 1:5 mln. masshatbli tuproq va 
geologik kartalari va Evropaning 1:1,5 mln. masshtabli geologik kartalari nashr 
qilingan. Xalqaro dun
ё
kartalarini tuzib chop etish juda murakkab bwlib kwp 
vaqtni talab qiladi. Masalan, Xalqaro Geografiya 
İ
ttifoqi qarori asosida 1908 
yilda 1:1 mln. masshtabli Dun
ё
kartasi yaratilgan. Xalqaro kartografik 
tashkilotlar tashabbusi bilan h’ar xil mavzuda kartalar chop etish ryvojlanib 
bormoqda. Masalan, Shimoliy Amerika iqlim atlasi (1975), Janubiy va Markaziy 
Amerika iqlim atlaslari (1979) Evropa iqlim kartasi (1981) chop etilgan. 
Xorijiy mamlakatlarda dun
ё
ning wta yirik kompleks atlaslari kam uchraydi. 
Chunki karta va atlaslar tuzish statistik manbalar bilan taminlash juda murakkab 
bwlib, katta mablag’lar talab qiladi. Lekin aloh’ida mamlakat va regionlarning 
milliy atlaslari etarlicha tuzilgan. 
Aloh’ida davlatlar atlaslarida h’amma geografik komponentlarni twliq 
tasvirlab bwlmaydi. Shuning uchun atlasi tuzila
ё
tgan h’ududning wziga xos 
xususiyatlari va oldiga qwygan maqsadiga etibor berilgan. 
Xalqaro kartografik assotsiatsiyaning bergan malumotlariga kwra, 70 dan 
ortiq davlat wz milliy atlaslariga ega. Shundan Evropa mamlakatlari (Albaniya, 
İ
rlandiya, 
İ
slandiya, Norvegiya va Yugoslaviyadan tashqari) milliy atlaslariga 
ega. Swnggi vaqtlarda chop etilgan xorijiy mamlakatlar atlaslarida kompleks 

---

144
kartalar, bah’olash va bashorat qilish kartalari, ayniqsa ekologik vaziyatni 
tasvirlovchi kartalarga kwproq wrin berilgan. 
Aloh’ida regional atlaslar chop etish swnggi paytlarda rivojlanib 
bormoqda. Masalan, xalqaro Kartografik assotsiasiyaning bergan malumotlariga 
qaraganda dun
ё
da 170 dan ortiq shundan atlaslar chop etilgan. Xorijda 
shunday mazmunli regional atlaslarga ega bwlgan mamlakatlarga Avstriya, 
Germaniya, Frantsiya, Kanada, Avstraliyalarni kiritsa bwladi. 
Bazi mamlakatlarda wrta va kichik h’ajmdagi milliy regional atlaslar kwp 
chop etilgan. Masalan AQShda swnggi vaqtlarda mamlakat milliy atlaslarida 
yangi ywnalish kartalari chop etilmoqda. Masalan, resurslar bwyicha, 
planlashtirishda qwllaniladigan va ekologik vaziyatni tasvirlovchi kartalar shular 
jumlasidandir. 
Maxsus “Rejalashtirish atlaslari” tarkibidagi ijtimoiy-iqtisodiy kartalarning 
miqdori kwpayib bormoqda. 
Xorijiy kompleks atlaslarida shah’ar atlaslarining mavqei h’am oshib 
bormoqda, chunki shah’ar infrastrukturasini kartografik usulda kwrgazmali qilib 
tasvirlash katta ah’amiyatga ega. 
Dastlabki shah’ar atlaslaridan “G’arbiy Berlin rejalashtirish atalsi” (1962), 
“Parij atlasi” (1967), “London va uning rayonlari atlasi” (1968). Xalqaro 
kartografik assotsiyasi oxirgi malumotlarga kwra dun
ё
bwyicha 63 ta 
shah’arning atlaslari chop etilgan. 
Asrimizning 90-yillariga kelib xorijiy mamlakatlarda h’ar xil atlas va 
kartalar tuzishda kompyuterlardan samarali foydalanish natijasida kam vaqt sarf 
qilib, mazmunli kartografik asarlar elektron atlaslar yaratish tez rivojlanmoqda. 
Lekin mamlakatlararo-kartografik asarlar almashtirish masalasi 
kartografiyamizdagi asosiy muammolardan biri bwlib kelmoqda.