Microsoft Word kartografiya doc

4-
BOB. KARTOGRAFIK BELGILAR VA KARTOGRAFIK 
TASVIRLASH USULLARI. KARTALARDAGI 
Ё
ZUVLAR. 
 4.1 Kartografik belgilar va ularning roli 
 
Kartadan foydalanish uchun uning mazmunini wqib tushunish, yani karta 
twg’risida twliq malumot olish va kartani wquvchanligini oshirish uchun kartani 
tili
 
h’isoblangan shartli belgilar twg’risida twliq tasavvurga ega bwlmoq kerak. 
Kartadagi belgilarning asosiy vazifasi tasvirlana
ё
tgan voqea va h’odislarning wrnini, turini (zavod, suv 
ombori, gaz quvuri, shah’arni wrnini va b.), miqdorini (ah’oli soni, zavodning ishlab chiqara
ё
tgan mah’suloti, 
etishtirilgan yalpi paxta h’osili), sifatini (shwr bosgan joylar, quduq suvining sifati, kwmirning sifati va b.lar), 
tarqalish xususiyatlarini (ah’oli zichligi, migratsiyasi, shamollar h’arakati, geologik jara
ё
nlar) kwrsatishdan 
iborat. Kartografik belgilar, shartli belgilardan 
mazmunini kengligi, aniq shakli, miqdor va sifat kwr-
satkichlari bilan h’amda aniqlilik darajasi bilan farq 
qilib, kartografiyada legenda deb yuritiladi. 
Dastlabki kartalarda voqea va h’odisalar suratlar 
ё
ki shakllar bilan tasvirlangan, bu esa kartani 
wqishni osonlashtirgan. Masalan, tog’lar perspektiv 
usulda berilib, shakl 
ё
rdamida tasvirlangan, 
wsimliklar h’am shakllariga qarab kwrsatilgan (igna 
bargli va yaproq bargli), lekin ularning miqdor va sifat 
kwrsatkichlarini aniqlash mumkin bwlmagan. 
Shuning uchun kartalardan twliq foydalanish 
maqsadida va mukammal malumot olish uchun 
yangi belgilar qwllanish zaruriyati tug’ilgan. 
Tanlangan belgilar geometrik shakllarda, badiiy va 
ananaviy shakllarda bwlganidan malum darajada 
mazmunni anglatadi (40-rasm). 
Lekin kartada h’amma 
predmetlarning h’am aniq wrnini 
kartaning masshtabi asosida 
tasvirlash mumkin emas, chunki 
ularning egallagan maydoni juda 
kichik bwlib, masshtab asosida 
kwrsatilsa, wqish mumkin bwlmay 
qoladi. Shuning uchun bunday 
predmetlar (tafsilotlar) masshtabsiz 
belgilar bilan kwrsatiladi. Masalan, 
temir ywllar, elektr, telefon simlari, 
gaz quvurlari va h’.k.lar. 
Kartografik belgilarda xilma-xil 
kwrsatkichlarni tasvirlashda 
geometrik shakllar eng kwp 
ishlatiladi. Masalan, twrtburchak 
shaklining balandligi miqdor 
kwrsatkichlarni, twrtburchak 
shaklining yuzasi maydonni, kub 
h’ajmni, doira miqdor va sifat 
kwrsatkichlarni ifodalaydi. 
Kartografik belgilar sistemasini wrganuvchi Semiotika fanidan (u uchta 
qismdan: sintaktika, semantika va pragmatikadan iborat) belgilarni 
modellashtirishda keng foydalanmoqda. Bu soh’ada prof. A.A.Lyutiyning 
xizmatlari katta.