TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA
UNIVERSITETI
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5
2-guruh
Jarayon
bosqichi
Vaqti
Makoni
Tuzilishi
Asosiy
obyektlari
Xo‘jalik
faoliyati
Boshqaruv
shakli
Jarqo‘ton
bosqichi
Mil.avv.1
500-
1350
yillar
Surxondaryo
viloyati,
Sherobod
tumanidagi
Sherobod
daryosining
ko‘hna o‘zani
Bo‘stonsoy
yoqasi
Bir qismli
tuzilish
Arki
a’lo,
shahriston,
ulkan
ibodatxona
qoldiqlari,
metal erituvchi
pechlar,
20
gektarli
qabriston
Dehqonchilik,
chorvachilik,
hunarmandchi
lik (kulolchilik,
metallga ishlov
berish)
Beqaror
siyosiy
birlashma
2.Tajriba-sinov ishlari “Аvesto” – davlatchilik tarixini o‘rganishdagi muhim manba”
mavzusini o‘rganishda “Idrok xaritasi” GO
1
dan foydalanish samarali ekanligini ko‘rsatdi.
Bundaquyidagichayo‘ltutildi:
– akademik guruhning talabalari ularning umumiy sonidan kelib chiqqan holda ikkita
katta guruhga biriktirildi; guruhlarga bir xil mazmun va xarakterdagi o‘quv topshirig‘i berilib,
uni bajarishda vaqtni tejash maqsadida pedagog tomonidan tayyorlangan ish qog‘ozi taqdim
etildi; topshiriqning bajarilishi uchun vaqt hajmi belgilandi; guruhlar tomonidan o‘quv
topshirig‘I bajarildi; belgilangan vaqt yakuniga yetgach,
har ikki guruhning yechimi
muhokama qilindi; muhokamalar jarayonida yechimlarning kamchiliklari aniqlanib, bartaraf
qilindi; pedagogik jarayonga yakun yasaldi.
B.Eshov muallifligida 2012-yilda “O‘zbekiston davlatchiligi va boshqaruvi tarixi” fanidan
yaratilgan o‘quv adabiyotida OTMda “Аvesto” – davlatchilik tarixini o‘rganishdagi muhim
manba” mavzusini o‘rganish uchun quyidagi reja taklif etilgan:
1. Zaratushtra va zardushtiylik.
2. “Аvesto”da ijtimoiy tizim va siyosiy g‘oyalar.
3. “Аvesto”da huquqiy tartib.
Tadqiqotni olib borishda ushbu mavzu bo‘yicha tashkil etilgan maʼruza mashg‘uloti
B.Eshov tomonidan taklif etilgan o‘quv rejaga asoslangan holda o‘tkazildi. Shu bois
mashg‘ulotda tajriba guruhining talabalari ushbu o‘quv rejasi asosida amaliy topshiriqlarni
bajarishga jalb etildi.
Mashg‘ulotning mavzusi, kichik guruhlarga beriladigan o‘quv topshiriqlari,
ularni
bajarish uchun tavsiya etiladigan interfaol metod (“Idrokxaritasi”) haqida talabalar “Аvesto”
– davlatchilik tarixini o‘rganishdagi muhim manba” mavzusini o‘rganishga yo‘naltirilgan
maʼruza mashg‘uloti jarayonining yakuniy bosqichida avvaldan ogohlantirildi.
Ogohlantirishdan maqsad talabalarning avvaldan o‘zaro kichik guruhlarga birikkan holda
“Аvesto”ning umumiy, zardushtiylar davlatini boshqarish hamda “Аvesto”ning maʼnaviy-
huquqiy asosini yoritishga xizmat qiluvchi tayanch tushunchalarni tizimlashtirishlariga
erishish edi.
Maʼruza mashg‘ulotining ushbu qismida talabalarga “Idrok xaritasi” metodi, uning
didaktik imkoniyati to‘g‘risida quyidagi maʼlumotlar berildi:
1
10 лучших методов генерирования идей
//
https://4brain.ru/blog/методы-генерирования-идей.
84
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5
1974-yilda angliyalik psixolog Toni Byuzent omonidan asoslangan “Mental xarita” (yoki
bizda keng ommalashgan nomi “Idrok xaritasi”)ning asosiy mohiyati o‘rganilayotgan mavzu
bo‘yicha tayanch tushunchalarni tizimlashtirish va muayyan belgilari, mohiyatiga ko‘ra
guruhlashtirishdan iborat. Bir qarashda ushbu metod “Klaster” grafikorganayzeriga
o‘xshaydi. Аmmo ular o‘rtasidagi eng muhim farq – tayanch tushunchalarning klasterlar yoki
yo‘nalish chiziqlari (“shoxlar” xaritaning yo‘nalishini belgilovchi chiziqlar) yordamida
ifodalanishi sanaladi.
Mohiyatiga
ko‘ra,
“Mental
xarita”
(“Idrok
xaritasi”)ni
“chizish”
yangi
assotsiatsiyalarning yuzaga
kelishiga imkon yaratadi, hosil bo‘lgan umumiy obraz esa
muammo mohiyatini ifodalovchi tushunchalarning uzoq vaqt yodda saqlanishiga yordam
beradi
1
.
Taʼlim jarayonida “Mental xarita” (“Idrok xaritasi”) grafik organayzeridan foydalanish
quyidagi natijalarni kafolatlaydi:
1) o‘quvchilar fikrlashga o‘rganadi;
2) ularda tahlil qilish qobiliyati shakllanadi (rivojlanadi);
3) o‘quvchilar mavjud bilimlarni tizimlashtirishga o‘rganadi
2
.
Аmaliy mashg‘ulotdagi o‘quv jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ldi:
1-bosqich. Pedagog tomonidan avvaldan (“Аvesto”ning umumiy asosini vizual yoritish;
Zardushtiylar davlat boshqaruvining asoslarini visual tavsiflash; “Аvesto”ning maʼnaviy-
huquqiy asosini vizual ifodalash kabi) o‘quv topshiriqlari shakllantirildi.
2-bosqich. Аkademik guruhning jami talabalari teng miqdorda
uchta kichik guruhga
biriktirildi.
3-bosqich. Har bir kichik guruh maʼruza mashg‘ulotida o‘ziga topshirilgan mavzu
bo‘yicha tayyorlangan o‘quv loyihasini taqdim etdi.
4-bosqich. Barcha kichik guruhlar tomonidan o‘quv loyihasining taqdimoti yakunlangan
barcha ishlanmalar umumiy tarzda muhokama qilindi.
5-bosqich. Kichik guruhlarning ishlari (o‘quv loyihalari) baholandi va eng yaxshi loyiha
aniqlandi.
6-bosqich. Pedagog rahbarligida kichik guruhlarning loyihalari qayta ko‘rib chiqilib,
mukammallashtirildi.
7-bosqich. Аmaliy mashg‘ulotga yakun yasaldi.
Kichik guruhlarga quyidagi o‘quv masalalarini yoritish topshirig‘i berildi:
1-guruh: “Аvesto”ning umumiy asosini vizual yoritish.
2-guruh: Zardushtiylar davlati boshqaruvining asoslarini vizual tavsiflash.
3-guruh: “Аvesto”ning maʼnaviy-huquqiy asosini vizual ifodalash.
Аmaliy mashg‘ulotning yakunida kichik guruhlar tomonidan bajarilgan va
mukammallashtirilgan o‘quv loyihalari quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ldi:
Do'stlaringiz bilan baham: 
