Берунийнинг «Хиндистон» асарида юнон эстетикаси тал=ини

I s h n i n g t u z i l i s h i

Download 412,88 Kb.

Pdf ko'rish

bet	8/20
Sana	05.01.2021
Hajmi	412,88 Kb.
	#54962

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 20

Bog'liq
abu rajhon berunijning estetik qarashlari

A S A RI D A HI N D V A Yu N ON E ST E T I K A SI T A L Q I N I

I s h n i n g t u z i l i s h i . D i s s e r t a t s i y a k i r i s h , u c h b o b , x u l o s a v a

fo ydalanilgan adabi yotlar ro ’yxatidan iborat .

I - B OB .

ABU RAYHON BERUNIYNING «HINDISTON»

A S A RI D A HI N D V A Yu N ON E ST E T I K A SI T A L Q I N I

1 . 1 .

H i n d i s t o n a s a r i d a m i f o l o g i y a n i n g f a l s a f i y t a h l i l i .

B e r u n i y h i n d l a r n i n g f a l s a f a i l m i g a b u n d a y t a ’ r i f i n i k e l t i r a d i :

«Falsafa – mu mk in bo ’lganicha , Tangriga erishish va qoyil

bo ’lishdan iboratdir».

Yana shu kitobda («Bxag ava -Git a» kitobida ) bunda y

de yilgan: «Muhto j bo ’lingan na rsala rga etishish uchun bo’ladigan

t a m a ’ k o ’ p k i s h i l a r n i T a n g r i g a y o l b o r t i r a d i . A g a r h i n d l a r n i n g

t u s h u n c h a l a r i n i

t e k s h i r s a n g ,

T a n g r i n i

t a n i s h d a n

u z o q d a

q o l g a n l a r i n i b i l a s a n . C h u n k i T a n g r i h a r b i r k i s h i s e z g i l a r o r q a l i

uni topa oladigan dara jad a zohir e mas (ya ’ni , oddi y ko ’zga

ko ’rin ma ydigan , uni q alb ko ’zi bilan bilish mumk in .) Shuning

uchun ula r t angrini t ani y ol maganla r. Ba ’zil ari seziladigan

nars alarni (tanishdan) n ariga o’t ma ydil ar, ba ’zilar o ’tsa h a m,

tabii y na rsalarga borib , to ’xtab qoladilar va u na rsala rdan yuqori,

( h e c h k i m ) t u g ’ d i r m a g a n v a ( h e c h k i m d a n ) t u g ’ i l ma g a n z o t n i n g

b o r l i g i n i , l e k i n b i r o r t a h a m k i s h i n i n g i l m i u n i n g a y n i ( a s l )

mo hi yatini qamra b olol masligini, a mmo uning o ’zi barcha

nars ani atro flicha biluvchi ekanini bil ma ydila r». Boshqacha

a ytganda , ba ’zi hindla r moddi yunligi s ababli faqat tabiat

kuchlariga sig ’inib, oli y Tang ri tabiat i jodkori , oli y qudrat

e k a n l i g i n i b i l m a y d i l a r .

B e r u n i y q a d i m g i h i n d l a r n i n g e s t e t i k q a r a s h l a r i b i l a n d i n i y –

falsafi y qa rashlarini a yri m holda e ma s , balki birgalikda ko’rib

c h i q a d i . A s l i d a h a m b u l a r n i b i r - b i r i d a n a j r a t i b b o ’ l m a y d i .

Beruni y «Veda »la rda a ytilgan fikrla r bilan «Gita» va «Purona»

kitoblarida uchra ydigan fik rla r o ’za ro bog’liq va o ’zaro

a l o q a d o r e k a n l i g i n i y a x s h i b i l a d i . U , t a b i a t d a g i b a r c h a

m a v j u d o t l a r d a

i l o h i yl i k

b o r l i g i

h a q i d a g i

p a n t e i s t i k

q a r a s h l a r n i n g i l d i z l a r i u m u m i y e k a n l i g i n i a n i q l a b , b u n d a y

y o z a d i :

«Nasroni yl arda o ’g ’il so ’zi Tangrining maxsus sa ylab olgan

kishisi ma ’nosida Isoga ishlatilsa h a m, unga ma xsus bo’lib

q o l m a y d i , b a l k i b o s h q a l a r g a h a m i s h l a t i l a d i . S h u I s o n i n g o ’ z i

shogirdlarini duo qilishga o ’rgatganida «E, os mondagi

ota mi z!»deb sig ’inishga bu yu radi (Ruschasi: « Ottse nash, na

nebesax… Matto In jili, 6 -bob, 9 -o yat .) Yahudi ylar ha m «Si fr -ul-

mu lux » («Bibli yaning Tavrot qismi , « Podshohlar kitobi»da -F.B.)

Tangri Dovudga t a ’zi ya bildirib , shu xotindan ya na bir o ’g’il

(Sula ymo n) tug ’ilishini, uni Tangri o ’zi h a m o ’g ’li m deb

atashini va ’da qildi ».

Shundan

so ’ng

Beruni y

Moni yning

«Kanzul -ax ’yo»

(«Tirikla r x azinasi ») kitobida ruhl ar ola mi haqida a ytgan mana

bu fikrini keltiradi: «Nuroni y qo ’shinlar erlik , xotinlik, jinsi y

tofovutlari bo ’lma s a ha m (jasadla ri bo ’l magani uchun) qizla r,

otala r, onala r, o ’g ’illa r, biroda rlar, opa -singillar deb atal adilar»

d e y d i . H i n d l a r n i n g h a m a v o m t a b a q a l a r i u s i f a t l a r n i i s h l a t i s h d a

cheg aradan chiqib ketdilar v a …xudoga er v a xotinlik, o ’g ’il va

qizlik, tug ’di rish , ho milador bo’lish sifatlarini va (insonga xos

bo ’lgan) boshqa tabi y holatla rni berdila r. Shunday si fatlar haqida

(hindlar) o ’l chovsi z gapirishdan uya l ma ydila r.

Beruni y

fikricha ,

«Hindla rning

o ’qi mishli

tabaqal ari

(ruhlarga ,

fa rishtala rga)

bunda y

sifatla rni

berma ydil ar».

B r a h m a n l a r ( a z i z - a v l i yo l a r ) a s l t u s h u n c h a n i s a q l a s h v a t i k l a s h

uchun ta rbi ya qilinganlar. Ular «Borliq (ola m) birgina na rsa»,

de ydilar. Chunki , Vasudeva (Krishna) «Gita » no mli ma shhur

k i t o b d a a yt g a n i d e k , h a q i q a t n i o l g a n d a h a m m a n a r s a T a n g r i n i k i ,

c h u n k i V i s h n u ( o l i y t a n g r i ) j o n l i n a r s a l a r ( m a v j u d o t l a r ) ya s h a s h i

uchun o ’zini Er qildi, ula rni ovqatlantirish uchun , undiri b,

o ’stirish uchun o ’zini suv qildi, olov, sha mol qildi va har biri

uchun o ’zini qalb (jon) qildi. «Veda » kitobida a ytilganidek,

ularg a es (aql) va bili mni ha md a bularning teskarisini berdi ».

Shundan so ’ng Be runi y yunon donish mandi Tianlik

A p o l l o n i y h a m o l a m d a g i b a r c h a m a v j u d o t l a r n i n g i l o h i yl i g i

h a q i d a

p a n t e i s t i k

f i k r l a r n i

a y t g a n i n i

k e l t i r i b ,

h i n d

v a

yu nonlarning dun yoqa rashlarida o ’xshashlik borligini kashf

etadi: «Qarang: «Ha mma oda mla rda ilohi y bi r quvvat bor. Moddi y

bo ’lgan va mo ddi y bo ’l mag a n narsala r (ruhlar) shu ilohi y quvvat

orqali fikr qilinib bilinadi ». Be runi y bunda y panteistik

qarashlar forslarda ha m b orligini a yt adi: «Xuddi shunday

mo ddi y bo ’l magan (Tangri) forsla rda xudo deb atal adi, insonga

ha m shu so ’z aralashgan is mlar be ril adi (d ex -xudo , kadxudo)».

B e r u n i y

a n i q l a s h i c h a ,

h i n d l a r

t a b i a t

k u c h l a r i n i

i l o h i y

l a s h t i r i b , o l a m d a g i h a m m a m a v j u d o t b e s h u n s u r d a n i b o r a t d i r , -

d e y d i l a r . H i n d l a r f i k r i c h a , u l a r : o s m o n ( e f i r ) , o l o v , s h a m o l , h a v o ,

s u v v a t u p r o q d i r .

H i n d l a r n i n g b a d i i y - e s t e t i k t a f a k k u r i n i , f a l s a f i y q a r a s h l a r i n i

y a x s h i

t u s h u n i s h

u c h u n

B a r o h i m ,

N o r o y a n a ,

M a h o d e v a ,

Sh ankara , Rishi, Sidha , Muni kabi so ’zla r - tushunchalarning

ma ’n olarini yaxshi bilib olish kerak. Bu tushunchalarning

ma ’n olari Be runi yning «Hindiston» kitob ida «Mahluqotning

jins va is mla ri» bobida yaxshi ochib berilgan . «Ha yulo - modda

bilan undan yuqori turuvchi nafsoni y (bu erda bu so ’z , nafs ruh

ma ’n osida keladi - F.B.) va ilohi y ma ’n olar o ’rtasida vositadir.

X a y u l o d a d a s t l a b k i u c h q u v v a t ( r i s h i , s i d h a , m u n i ) b o ’ l i s h i

mu mk in » shulardan rishi so ’zini Beruni y bunda y t a ’ri fla ydi:

«Inson bo ’l a tu rib, il ml ari sababli fa rishtalardan afzal va ortiq

bo ’lgan hik matshunoslar (donish mandla r) rishila r deb ataladi.

S h u n i n g u c h u n f a r i s h t a l a r i l m d a r i s h i l a r d a n f o y d a l a n a d i l a r » .

Hindlarning dunyo qarashidagi shu holat islo mi y ta ’li motd a,

Qur’oni kari mda tasvirlangan farishtala rning Oda m atoga sa jda

(yoki ta ’zi m) qilishga bu yurilgani kabi tushunchaga muvofiq

keladi . Islo mi y ta ’li motd a ha m Oda m bili mla ri, il mi bilan

farishtalard an yuqori ma rtabag a qo ’yilgan . Bu erda har qanda y

v a y r o n q i l u v c h i i l m l a r e m a s , b a l k i o l a m , t a b i a t , m o d d a - h a yu l o

sirla rini bilishga doir il mlar insonni ulug ’lashi bildirilgan.

Beruni yning «Hindiston» kitobiga so ’zboshi va izohlar yozgan

a t o q l i s h a r q s h u n o s o l i m A b d u s o d i q I r i s o v « R i s h i - z o h i d , e s h o n ,

t a q v o d o r l a r ,

s i d h i - h i k m a t s h u n o s

( d o n i s h ma n d ) ,

m u n i

e s a

t a r k i d u n yo

q i l g a n

d o n o ,

p o r s o l a r

d e b

t u s h u n t i r a d i .

R i s h i

ma rtabasi brah manla rga v a ba ’zi ro jala rga nisbatan qo’llaniladi

( b r a h m a - r i s h i , r o j a - r i s h i k a b i ) M a h o d e v a l a r d a n b i r i R u d r a d e b

a t a l a d i . ( R u d r a – t o ’ f o n i l o h i ) » .

B e r u n i y a n i q l a s h i c h a , r i s h i l a r d a n y u q o r i d a f a q a t g i n a B a r o h i m

(t abiat ola mi) turadi . «Faqat dastlabki kuchga (modd ani turli

m a v j u d o t l a r g a a y l a n t i r i s h , b u n y o d k o r l i k , p a y d o q i l u v c h i k u c h g a –

F.B.)t a ’sir ko ’rsatgan ha yulogina Barohi m, Pro japati is mi bilan,

s h a r i a t v a x a b a r l a r ( v e d a l a r ) t o m o n i d a n b e r i l g a n ya n a b o s h q a

ko ’p is mla r bilan atal adi. Barohi mning ma ’nosi Ish boshlovchi

tabiat d eganidir. «Chunki, d astlabki yaratilishni, ol amning

y a r a tilishini ha m hind la r Ba r ohi m ga nisba t be r isha di.»

Beruni y Noro yana so ’zining ma ’nosini bunda y tushuntiradi:

«No ro yana ma ’nosi faoli yati (Ikkinchi kuch modda t a ’siri bilan

h a r a k a t g a k e l u v c h i ) e n g n i h o ya s i g a e t i b k u c h a y g a n t a b i a t

d e y i s h g a y a q i n b o r a d i » . C h u n k i , t a b i a t s h u n d a y k u c h a yg a n

Беруний. Щиндистон. Т. «Фан», 1965,сащ.84.

pa ytda ma v judotni buz ma y, o ’z holida qoldirishga (ya ’ni,

s a q l a s h g a ) u r i n a d i . B e r u n i y a n i q l a s h i c h a , N o r o y a n a h a m

( B a r o h i m k a b i - F . B . ) o l a m ( y a ’ n i , m o d d a l a r o l a m i ) b u z i l m a y

q o l s i n d e b , u n i i s l o h q i l i s h g a ( m u k a m m a l a s h g a ) u r i n a d i

. D e ma k ,

h i n d l a r f a l s a f i y – e s t e t i k q a r a s h l a r i d a B a r o x i m b u n y o d k o r t a b i a t

ma ’n osini anglatadi . Shu bilan birga , barcha xalqlarda

u c h r a yd i g a n m i f o l o g i k , r a m z i y , a l l e g o r i k , m a j o z i y t a s a v v u r l a r g a

ko ’ra, tabiatning qudratli kuchlari , turli ma rtaba, va zifa lardagi

f a r i s h t a l a r s i f a t i d a s h a k l l a n t i r i l a d i , i n s o n l a s h t i r i b , o d a mz o d g a

x o s i s h l a r n i q i l u v c h i q u d r a t l i z o t l a r d e b t a s a v v u r q i l i n a d i .

Beruni y «Hindiston» asarining «Maxluqotning jinslari (n avlari,

turla ri) va is ml ari haqida» bobida tabiatning oli y qudrati Ba roxi m

bilan yunon mi fologi yasidagi Zevs faoli yati o ’xshash ekanligini

aniqla ydi. Hindla r ta ’li motiga ko ’ra , Tabiat - Baroxi mda uch xil

quvvatga ega bo ’lgan mav judotlar bor. «Gita » kitobida Vasudeva

shunda y d egan: «Uchta avvalgi quvvatning birinchisi g ’ala ba

qilganda aqlni o ’stiradi , se zgilarni toz ala ydi va farishtala r uchun

qilinadigan a malga tutinadi. Ikkinchi (quvvat) g ’alab a qilganda

xirs va shahvatni o ’stirib , qi yin chilik va mehnatga olib boradi.

J a k s h a v a R o k s h a s a ( i s m l i s h a y t o n l a r ) u c h u n a m a l q i l i s h n i

yu kla ydi va bunda y a maliga ya rasha jazo ko ’riladi . Uchinchi

quvvat g ’al aba qilganda es a bili msizlik o ’sib (ko ’pa yib) inson

t u r l i o r z u l a r b i l a n a l d a n i s h g a t u t i n a d i h a t t o , b u h i s s i z l i k ,

g ’ofillik , yalqovlik, kerakli ishni (ohiratda abadiy h ayoti uchun

k e r a k l i i s h l a r n i - F . B . ) k e y i n g a q o ’ y i s h v a d o i m i y m u d r a s h n i ( b u

e rda sog’lo m a ql va i ymo n - ruhning mudrashini - F.B) keltirib

chiqa radi… Bu quvvat g ’alabasining oxiri azob va uqubat,

insonlik ma rtabasidan h a yvonlik va o ’si mlikka tushish bo ’ladi

».

Ыша жойда.

Беруний. Щиндистон. Т. «Фан», 1965,сащ.82.

Beruni y «Gita » kitobidan Vasudevaning yana bunda y fikrini

keltiradi: «Iymo n va fazilat ruhoni ylardan (ruhi y ma v judotlardan)

Devala rda bo ’ladi. Shuning uchun ki mki ularga (Devala rga)

jinsdan o ’xshash bo ’la ma n desa , unda y inson Tangriga ishongan,

unga yopishgan (ya ’ni , ha r bi r hatti harakatidan tangri xa yolidan

a y r i l m a y d i g a n - F . B . ) v a u n g a ( t a n g r i g a ) m u s h t o q b o ’ l a d i » .

Bula rga o ’xshama yd igan insonla r esa Asura va Rakshasa deb

a t a l a d i g a n s h a y t o n l a r a m r i b i l a n y a s h a y d i l a r . B u s h a y t o n l a r d a ( v a

u l a r g a e r g a s h g a n l a r d a ) k u f r v a r a z i l l i k b o ’ l a d i . U n d a y i n s o n l a r

tangrini inkor qiladi , tangrining bu yruqlariga e ’tibor be rma ydilar.

Ular Tangrining ola mg a ke rakligi yo ’q va ola m xudosizdir

de ydilar. Unda y oda ml ar o ’ziga ikki dun yoda ha m z arari

e t a d i g a n , ( o x i r a t u c h u n ) f o y d a s i t e g m a y d i g a n n a r s a l a r b i l a n

ma shg ’ul bo ’ladila r.

B e r u n i y s h u V I I I b o b d a h i n d l a r n i n g d i n i y - f a l s a f i y v a b a d i i y

t a s a v v u r l a r i h a q i q a t d a n a n c h a u z o q l a s h i b k e t g a n i h a q i d a b u n d a y

de ydi: «Hindlar ta rtibga k a m rio ya qiladilar, turla r sanog’ini

ko ’pa ytiradila r». Ul arning a ytish la richa , turl arning is ml ari ko’p

va (yana ko ’p ayt irmoqchi bo ’lganla r uchun) ma yd on kengdir.

Beruni y bu fikrning d alili sifatida hindlar devala rining 33 ko ’rta

(kogorta , to ’da ), shundan 11 ko’rta (to ’d asi) Mahodeva uchun

(ya ’ni, uning isml a ri uchun) deb bi lishlarini a ytadi . Mahodeva

so ’zining ma ’nosi ha m «juda ko’p Devalar» deganidir. Beruni y

ko ’rs atishicha, barcha Devala r (farishtala r) soni 330 000 000

(uch yuz o ’ttiz millon) ni tashkil etadi .

B e r u n i y a n i q l a s h i c h a , h i n d l a r b a d i i y - e s t e t i k t a s a v v u r g a x o s

m a j o z , t i m s o l , m u b o l a g ’ a l a r g a k o ’ p i s h o n a d i l a r , b a r c h a v a x i m a ,

mu bolag ’a , loflarni haqiqat deb tushunadilar. Shu sababli, hindlar

O l i y T a n g r i n i f a r i s h t a l a r g a a r a l i s h t i r i b y u b o r a d i l a r , b u l a r n i s a l

t a r t i b g a s o l i s h u c h u n O l i y T a n g r i n i n g j i s m l a r i - x a y u l o l a r i n i u c h

guruhga , Ba rohim No ro yan a va Mahodeva guruhla riga bo ’ladilar.

B e r u n i y h i n d l a r n i n g b u n d a y t a f a k k u r i n i n a s r o n i y l a r n i n g O l i y

Tangrini Ota , o’g ’il (Iso) va pok, muqaddas Ruh d eb uchga

bo ’lganlarig a o ’xshatadi .

B e r u n i y h i n d l a r n i n g x a b a r l a r i v a r i v o y a t l a r i d a x u r o f o t

ko ’pligi sababli ul arning «Biz fa rishtalar d eb a ytg an Deva

tabaqasi (ya ’ni Devala r) haqidagi so ’zlaridan va hech bir aqlga

sig ’ma ydigan sifatla rni u tabaqaga lo yiq ko ’rishla ridan taa jjub

qil ma ymi z », de ydi.

Shu o ’rinda Beruni y islo mning kalo m oli mla ri ni maqtab

o ’tadi: «Islo mning kalo m oli mlari unda y si fatlarning farishtalarga

b e r i l i s h i n i m a n e t g a n l a r i u y o q d a t u r s i n , r u x s a t e t i l g a n l a r d a n h a m

f a r i s h t a l a r n i

p o k l a y d i l a r .

( M a s a l a n ,

f a r i s h t a l a r n i

o d a m l a r g a

o ’xshatishdan ham t i yiladilar - F.B.)».

Shundan

so ’ng

B e r u n i y

q a d i m g i

y u n o n

s h o i r l a r i n i n g

a s a r l a r i d a t a s v i r l a n g a n i l o h l a r b i l a n h i n d l a r n i n g v e d a v a b o s h q a

kitoblaridan tasvirlangan ilohlari o ’xshash ekanligini ta’kidlab,

bunda y de ydi: «Yunonlarning farishtala rni -xudola r, ilohlar deb

atashla rini a ytib o ’tdik. Endi yu nonlarning Zevs haqidagi

so ’zl ariga qarasang , a ytg anlarimi zning rost ekanligini bilasan.

(Ya ’ni, ul arning xab arlari va rivo yatlarida xu rofat ko ’pligini -

F.B.)».

Q a d i m g i h i n d l a r h a m , y u n o n l a r h a m i l m i y v a t a r i x i y

asa rlarini badii y so ’z yo rda mida o ’zo q saql anib qolishi uchun

she ’ri y yo ’l bilan yozganla r. Meditsina, t abobat daholaridan biri

Jolinus ( Galen ) ha m shu fikrni tasdiqlab bunda y d e ydi: «Filon

( Q a d i m g i y u n o n s h o i r i - F . B . ) o ’ z s h e ’ r i d a o ’ s h a t o p i s h mo q u s u l i

bilan «filuni yo » aralash ma dorisini t avs if qilib: «yaxshi hid

kukra ydigan (ufuradigan ) qizil qillardan bir qilni ol». So ’ng ra

insonlarning aqlla ri miqdorich a, va znda o ’sha qizil qildan olasan .

Qizil qil qurbonlikka so ’yilgan jonivorning qoni ma ’n osida.

Filonning (bu so ’zd an) ma qsadi 5 - misqol vaz nda (bir misqol -

4 ,25gra mm) Za ’fa ronlar (shafron)dir. «Yolg ’ondan k a m berilgan

ildizdan ha m ol , u ildiz Zevs tug’ilgan s aharda payd o bo ’lgan ».

Shoir

t abib

Filon

she ’rida

a ytilgan

shiofabaxsh

gi yohla rdan t a yyorlan adigan dori haqidagi topishmo qli so ’zlarni

Jolinus bunda y izohla ydi: «Shu ildiz sunbuldir, chunki unga

yo lg ’on is m be rilgan . Aslida u sunbul e ma s, balki ildizdir. Filon

uni Krita o ’si mligi deb ata ydi. Chunki, qissa (mi f) va doston

t u z u v c h i l a r ( G o m e r v a b o s h q a l a r ) a y t i s h l a r i c h a , Z e v s K r i t a d a g i

D i q t o v u n t o g ’ i d a t u g ’ i l g a n , h a l i g i o ’ s i m l i k s h u t o g ’ d a o ’ s a d i . B u

Zevsning onasi «Bol a mni otasi Kronas (Vaqt, Za mon) eb

qo ’yma sin » deb berkitgan jo ydir».

«Yunonla r fikricha , -de ydi Beruni y «Hindiston » kitobida

Zevsni, Zuhal (Saturn)ning o ’g ’li Mushtari y (Ri mli klarda –

Y u p i t e r ) d e b a t a y d i l a r – F . B ) » . J o l i n u s n i n g « A l - B u r x o n » k i t o b i d a

a ytilishicha , Zuhal tug ’ilgan e mas, yo lg ’iz uning o’z i az aldan bor

xolos. Bu haqda qadi mgi yunon shoiri Aratos «Zahirot » kitobida

(miloddan avvalgi III asr) Zevsni ulug ’lab, bunda y de ydi

(Beruni y Aratosning she ’rini nasri y b a yonda keltiradi):

«Zevs shunda y z otki, biz insonlar usiz turol ma ymi z,

h a m m a m i z u n g a m u h t o j m i z .

U ,

i n s o n l a r g a

m e h r i b o n ,

s e v i m l i

n a r s a l a r n i

v u j u d g a

k e l t i r u v c h i , i n s o n l a r n i a m a l g a , i s h g a u n d a b t u r u v c h i .

U t i r i k l i k n i e s l a t u v c h i , e k i n n i n g s o g ’ l o m o ’ s i s h i u c h u n e r

c h o p i s h v a e k i s h n i n g v a q t l a r i n i b i l d i r u v c h i .

U o s m o n d a g i a l o m a t l a r v a y u l d u z l a r n i y a r a t u v c h i d i r .

Shuning uchun avvalda ha m, oxirida ha m unga yolvora mi z »

Beruni y o ’z asarida yunon shoiri Aratos yozgan bu sh e ’ri y

d u o , m a d h u s a n o n i k e l t i r a r e k a n , b u e r d a Z e v s - i n s o n h a q i d a e m a s ,

balki ra mz i y ma ’nodagi os mon - falak ulug ’lanayotgani haqida

ba ’zi shoirla r va Jolinus (Galen)l arning fikrla rini eslatadi.

Chunki, Aratos (shoir) falakni Zevs d eb at agan. Shunga o ’xshash

H o m e r « Q o r b o ’ l a k l a r i Z e v s d a n ( o s m o n d a n ) a j r a l i b t u s h g a n d a y»

de ydi. Zevsni e fir v a havo deb ata ydi. Chindan ha m shoi r «Biz,

oda mla r usiz turol ma ymi z » d eganda havoni ko ’zda tutgan bo’lishi

m u m k i n .

S h u m a ’ n o d a B e r u n i y q a d i m g i h i n d l a r v a yu n o n l a r n i n g

b a d i i y - e s t e t i k t a f a k k u r i d a v a t a s a v v u r i d a y a r a t g a n o b r a z l a r ,

r a m z l a r o r q a l i o s m o n d a g i m a v j u d o t l a r n i , y u l d u z l a r , s a y y o r a l a r

ko ’rinishidagi farishtala rni ilohlar, ma ’budla r deb sig’inishlarini,

ularning roziligi va ma dadkorligini so ’rab, ma dhu sanolar

a y t i s h n i t u s h u n t i r a d i .

Beruni y vedal ardan aniqlashiga ko ’ra , hindlar No royanani

oli y ma ’bud, birinchi sababchi deb biladilar. Hindla r fikricha , bu

dun yo oda mla ri axloqi a ynib , buzilib k etganda ma ’lu m dav rlarda

Er yu ziga k elib, ahvolni tuzatish choralarini ko ’radi.

B e r u n i y « H i n d i s t o n » a s a r i n i n g « N o r o y a n a , u n i n g k e l a d i g a n

vaqtlari va no mla ri haqida » deb no mlangan qirq oltinchi bobida

bunda y yozadi: «No ro yana dun yoga kelishda jism, sh akl va rang

jihatidan dun yo xalqiga o ’xshab keladi . Noro yana kelishlaridan

b i r i , ( v e d a ) d a a y t i l i s h i c h a o l t i n c h i m a n v a n t a r a ( V e d a l a r g a k o ’ r a ,

m a n v a n t a r a m i l l i o n v a yu z m i n g y i l l a r b i l a n h i s o b l a n a d i g a n d a v r ,

u bir necha kritajuga davrla riga bo ’linadi - F.B.

)

t u g a s h i d a b o ’ l d i .

Беруний. Щиндистон. Т., «Фан», 1965, сащ. 87.

Podshoh Bali onasidan o ’z otasining podshohlik davrini o ’z

d a v r i d a n o r t i q l i g i ( a f z a l l i g i n i ) b i l d i . O t a s i n i n g d a v r i k r i t a j u g a

avaliga yaqin edi. Oda mla r u vaqtda rohatga g ’a rq edi, ranju

ma sh aqqatdan uzoq edi. Bali h a m (otasidek)…xalqqa xa yr - ehson

qilib, mol v a dunyo sini socha boshladi…».

Beruni y shu bobda kelti rgan ma ’lu motl ard an shuni bilish

mu mk inki, Veda kitobla rida berilgan ba ’zi xabarl arga ko ’ra ,

farishtalar Er yu zidagi oli y hi mma tli , sahovatli , ma ’rifatli,

r a i y a t g a m e h r - s h a v q a t l i p o d s h o h l a r g a h a s a d q i l a d i l a r , s a b a b i ,

oda mla r fa rishtala rni e mas , o ’sha oda mni ko ’proq yaxshi ko’rib

qoladilar, biz esa xalq va ruhoni yl arning e ’tiboridan , iz zat -

hurmatid an a yrila mi z d eb qo ’rq adilar.

Shu sab abli farishtala r bezovtalanib , oli y ma ’bud Noro yana

huzuriga borib, podshoh Balini o ’ldirib, yo ’qotib be r, deb

y a l i n a d i l a r . N o r o y a n a f a r i s h t a l a r n i n g i l t i m o s i g a k o ’ r a , p o d s h o h

B a l i i b o d a t q i l i b , m u h t o j l a r g a x a z i n a l a r i n i u l a s h i b , x a yr - e h s o n

q i l i b t u r g a n j o y g a b a d b a s h a r a d e v - V o m a n a s h a k l i d a b o r a d i .

O z r o q v a q t , b r a x m a n r u h o n i y s h a k l i g a k i r i b , v e d a l a r n i n g S o m a -

veda qis mini xushovoz bilan o ’qib turad i.

Podshoh Bali zavq va xurs andlik bilan veda o ’qib bo’lgan

Noro yanadan «Istagan na rsangni so ’ra, ehson qila ma n», de ydi -

shunda Noro yana undan «Mulkigdan to ’rt qada mlik erni b ersang,

me n unda h a yot ke chirsa m», deyd i. So ’ng Noroya na k atta dev -

V o m a n i s h a k l i g a k i r i b , S h a r q q a q a r a b h a t l a d i ( s a k r a d i ) , s o ’ n g

G’a rbga qarab hatladi . Uchunchi ma rta yuqoriga qarab hatlab

Sv arlokaga (ruhla r ola miga ) etdi. To ’rtinchi q ada mi uchun bu

dun yoda o ’rin qol madi . Shu bilan podshohni qul qilib, o yog’i

o s t i g a o l i b , e t t i q a v a t e r o s t i g a k i r i t i b y u b o r d i

Беруний. Щиндистон. Т., «Фан», 1965 й, сащ. 298.

B e r u n i y

b o b

a v v a l i d a

h i n d l a r n i n g

N o r o y a n a

d u n yo

b u z i l g a n i d a t u z a t i s h u c h u n k e l a d i d e g a n t a s a v v u r l a r i c h a l k a s h

ekanligini, ula rning «oli y ma ’b uda » faqat tuzatish uchun e mas,

o b o d l i g n i b u z i s h u c h u n h a m k e l i s h i n i , y a x s h i i n s o n l a r g a h a s a d

qilishni, bu sifatlar «Oli y ma ’buda » ga yarash ma sligini a ytadi .

Download 412,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 20