Берунийнинг «Хиндистон» асарида юнон эстетикаси тал=ини

Mav zuni ng  o’rganilishi   dara jasi .  Mazkur  masalaning  turli  

a s p e k t r l a r i ,  

q i r r a l a r i  

q a d i m s h u n o s ,  

s h a r q s h u n o s  

o l i m l a r  

Abdufattoh  Rasulov,  Is matillo   Abdullaev,  G’i yos  Jalolov,  Yunus 

H a k i m j o n o v ,   A b d u s o d i q   I r i s o v ,   A . K .   A r e n d s ,   P .   G .   B u l g a k o v   k a b i  

ta rixchi,  filolog  oli mlar  to monidan  qis man   o ’rganilgan .  Is matilla 

Abdullaev  alloma   Beruni yning  «Qadi mgi  x alqlard an  qolgan 

yo dgorliklar»  («Osorul -boqi ya»)  asa riga   yo zgan  kirish  so’zida 

B e r u n i yn i n g   t a r j i m a i   h o l i g a ,   t a r i x c h i   s i f a t i d a g i   i l m i y   m e r o s i g a ,  

d i n s h u n o s l i g i ,   m a d a n i y a t s h u n o s l i g i ,   g e o g r a f i y a   v a   a s t r o n o m i ya  

s o h a s i d a g i   q a r a s h l a r i g a   d o i r   q i m m a t l i   f i k r l a r i n i   b i l d i r g a n .   U ,  

Beruni yning  

biogra fi yasiga 

doir 

ma ’lu motlarni  

yoritishda 

allo maning   o ’z   asa rlarida   a ytgan   fikrlaridan ,  shuningdek ,  XIII 

as rda   yashagan  Yoqut  Ha mavi yning   «Irshodil  a rib  ola   ma ’rifat   al -

adib »  («Adabi y  ma ’ri fatga   doir  to ’g ’ri   yo ’l  ko ’rsatuvchi  kitob») 

a s a r i g a ,   X I I   a s r d a   y a s h a g a n   A b d u l - K a r i m   a s - S a t ’ o n i yn i n g   « K i t o b  

a l - a n s o b »   ( « N a s a b l a r   k i t o b i » )   a s a r i g a ,   A b u l - F a z l   B a yh a q i y n i n g  

«Mas ’ud   tarixi»  as ariga ,  shuningdek   A.A.  Se menov ,  A. 

---

 

                                                                                                                                                               

8 

 

B e l e n t s k i y ,   V . R .   R o z e n ,   I . Y u .   K r a c h k o v s k i y  t a d q i q o t l a r i g a  

s u y a n g a n .  

Falsafa  

oli ml ari  

Omonullo 

Fa yzulla ev  

«Abu  

Rayhon 

Beruni yning  «Osorul -boqi ya »  asaridagi   ba ’zi  ma salal ar  haqida» 

n o m l i   i l m i y   m a q o l a s i d a   B e r u n i y   a s a r l a r i d a   k o ’ r i b   c h i q i l g a n :   1 .  

B i l i s h   m a s a l a l a r i   v a   b u   m a s a l a l a r d a g i   z i d d i y a t ,   i x t i l o f l a r n i   t o p i b  

t u z a t i s h i ;   2 .   T a b i i y   h o d i s a l a r d a g i   z i d d i y a t ,   h a r a k a t ,   r i v o j l a n i s h ;  

3 .   U r f - o d a t l a r ,   r a s m - r u s m l a r ,   a f s o n a l a r   ( m i f o l o g i y a )   m a s a l a l a r i  

q a n d a y   h a l   e t i l g a n l i g i g a   e ’ t i b o r   b e r a d i .   T a r j i m o n   A b d u f a t t o h  

Rasulov  muq addima sida   Abu   Abdulloh   Xoraz mi yning   «Mafodixul 

ulu m»  («Il ml arning   kalitlari »).  Ibn   al - Qifti yning   «Axbor  al -

huko ma » 

(«Haki m 

donish mandlarning 

x aba rlari »), 

Abu 

Usa ybianning  «Uyu n  ul -anbo »  («Xaba rlarn ing  buloq  ma nbalari») 

a s a r l a r i d a n   f o y d a l a n g a n i n i   a yt a d i .  

A t o q l i   s h a r q s h u n o s   A b d u s o d i q   I r i s o v   ( b u   z o t n i n g   ya x s h i  

ishlaridan   Xudo  rozi   bo ’lsin)  «Hindiston»  asa riga   yozgan 

m u q a d d i m a s i d a  

K a l k u t t a  

d o r i l f u n u n i  

p r o f e s s o r i  

S . K .  

Chatt erd jining  «Beruni y  bi rinchi  hin dshunos  olim  b o ’lishi  bilan 

birga , barch a  zamo nlard agi hindshunoslarning ham  e ng   yirigidir», 

d e g a n  

f i k r i n i  

k e l t i r i b ,  

b u  

a d o l a t l i  

b a h o  

e k a n l i g i n i ,  

«Hindiston»ning  jahon   il m-fani  t arixidagi   o ’rni,  bu yuk   ma vqei 

haqida   fikr  yuritadi .  Ko ’rinib  turibdiki,  «Hindi ston»  asarini 

o ’rganish   bilan   asosan   filolog   va   ta rixchi   oli mlar,  sharqshunoslar 

shug ’ullangan (Omo nulla  Fa yzullaev  bundan mustasno).  

Lekin,  afsuski,  hozircha   Beruni yning   «Hindiston»  asari 

e s t e t i k a   i l m i   n u q t a i   n a z a r i d a n   m a x s u s   t a d q i q   e t i l m a g a n .  

«Hindiston»  asrida   i fodalangan   i jti moi y,  estetik  q arashlari 

ma xsus   tadqiq  etil mag an.  Shu   ma’noda   ma zkur  ilmi y  i shi miz  bu 

sohadagi d astlabki o ’rinishlaridan  biridir.  

---

 

                                                                                                                                                               

9