Берунийнинг «Хиндистон» асарида юнон эстетикаси тал=ини

 

 

 

 

I - B OB .    

1 - 2 .   B e r u n i y   h i n d   v a   y u n o n     mi f o l o g i y a s i     b a d i i y a t i    

h a q i d a .  

 

  A b u   R a y h o n   B e r u n i y   « H i n d i s t o n »   k i t o b i d a     « H i n d l a r n i n g  

aqli y  va   xissi y  ma v judodlar    haqidagi     t asavvurla ri  »  deb   atalgan 

uchinchi  bobida   Yunon shoiri  Home rning   «Iliada»  va  «Odisse ya 

»  as arlari   asosida   h alq   poetik -estetik   ta fakkuri - mifologi yasi  bilan 

dini y  e ’tiqodlari   o ’xshash  ekanligini  ko ’rsatadi .  «Hindlar 

tovushni,  musiqani    sa movi y,  ilohi y  deb   e ’zozla ydilar.  Shuning 

n a t i j a s i d a     H i n d i s t o n d a     n e c h a   m i n g   y i l l a r     d a v o m i d a     m u s i q a     v a  

raqsga    juda   katta   e ’tibor  be rib  keladilar.  (  «Ba yd ju   Bavra», 

«Mirzo  G’olib »,  «Da ydi »,  «Rama ya n a »,  «Mahabhorat »  badi y 

fil ml arida     she ’rla r  va   duolar      musiqa     bilan ,    kuyl anib   aytilish i 

h a m   B e r u n i yn i n g     m a z k u r   f i k r i n i   t a s d i q l a y d i ) .  

  Y a n a   s h u   o ’ r i n d a   B e r u n i y     h i n d l a r n i n g   m u s i q a n i ,   t o v u s h n i  

sa movi y    deb   e ’tiqod  qilishining    sababini ,  bundan   «Maqsadlari  

n i m a  

e k a n i n i  

b i l m a y m a n .  

B u ,  

g u m o n i m c h a ,  

y u n o n  

s h o i r i  

Xo merning   «turli   ku yl ar  egasi  bo ’ lgan   etti   zot   bir -birlariga 

c h i r o y l i   t o v u s h   b i l a n   g a p i r i b ,   ( q u s h i k   t a r z i d a )   j a v o b   b e r a d i l a r  

deganiga   o ’xshayd i».  Beruni y  qadi mgi     yunonlarning  poetik 

dahosi    ti msoli  bo ’l mish    Xo merning    bu  so ’zla rini    sharhlab 

---

 

                                                                                                                                                               

21 

 

a y t a d i k i ,   u   ( X o m e r )     e t t i   z o t   d e b ,   e t t i   y u l d u z n i   k O ’ z d a   t u t a d i .  

«Shuningdek,  Xome rdan   boshqa   shoirla rdan   biri   yozishicha  turli 

ku yl arda     ja ranglovchi    falaklar  ettita  bo ’lib ,    ular  (sa moda 

doi mi y)  ha rakat   qilib     turadila r  va   ya ratuvchiga   sa jda   qil adilar»

1

 

Abu  Ra yhon     Buruni yning   bu  fikri   «Qu r’oni  ka r i m»d a     ba yon 

qilingan  islo mi y    e ’tiqodlar,  aqidala rga   ha m  ya qin    turadi .  «Ash -

S h a m s u   v a - l - Q a m a r u   y a s j u d o n i »   ( Q u yo s h   v a   O y   Y a r a t g a n g a  

d o i m i y   s a j d a     q i l i b ,   h a r a k a t l a n u r . ) .     D e m a k ,   h i n d   m u s i q a s i   v a  

raqslarining    ko ’zni   qa mashtiruvchi    te zligi    va   shiddati  s a m ovi y 

m a v j u d o t l a r   – y u l d u z l a r ,     s a y y o r a l a r n i n g   Q u t b   y u l d u z i   ( O l t i n  

Q o z i q )   a t r o f i d a     h a r a k a t l a n i s h i -   T a n g r i g a     s a j d a ,   i b o d a t   q i l i b ,    

ku yl ab, raqsga  tushishiga  o ’xshatilar ekan .  

  A m m o   y u l d u z l a r n i n g   k u y i ,   t o v u s h i n i     h a r   k i m   h a m   e s h i t a    

o l m a y d i .   B u   k u y l a r n i     e s h i t i s h   u c h u n   n o z i k     s e z g i l a r   e g a s i   b o ’ l i s h  

z arur. 

Be runi y 

«Hindiston» 

kitobida 

 

yu non 

fa ylasufi