Erkin umarov mahmud abdullayev

Mahmud Chag‘miniy 
(X II—X III). M ahm ud ibn M uham m ad 
ibn U m ar al-C hag‘miniy X orazm da tug‘ilgan.
Chag‘miniy o ‘qishni davom ettirish maqsadida Samarqandga kel- 
gan. Chag‘miniy Abu Rayhon Beruniydan keyingi X orazm ilmiy 
m aktabining eng yirik olim i deb tan olingan. U astronom iya, 
riyoziyot, tabobat, jo ‘g‘rofiya va boshqa sohalarda ham shug‘ul- 
langan. Shuning uchun uni qomus tuzgan alloma deb taniganlar.
Asarlari: 
«Mulaxxas fi-1-хау’а», «Saylanma», «To'qqiz soni- 
ning riyoziyotdagi o £rni haqida risola», «M erosni b o 'lish m asala- 
larida riyoziyot usullariga sharh» va boshqalar.
Chag‘miniy aytadiki, «Quyoshni o'zidan nur tarqatuvchi sayyora- 
laming markazi deb hisoblash mumkin». «Oy o ‘z nuriga ega bo‘lmas- 
dan uni quyoshdan oladi». Uning tabiatga bergan ta ’rifi diqqatga 
sazovor: «Tabiat har qanday harakat va sokinlikning manbaiy».
C h a g ‘m in iy o 's h a d avr a s tro n o m iy a sin i y an g i p o g 'o n a g a
ko 'tardi.
* * *
Bahouddin Naqshband 
(1318—1389). M arkaziy Osiyoda XIV 
asrda vujudga kelgan tasavvuf tariqatlaridan biri «Naqshbandiya» 
H oja M uham m ad B ahouddin N aqshband nom i bilan bog‘langan. 
N aqshband Buxoro yonidagi Qasri Orifon qishlog‘ida tug'ilgan.
N aqshband M uham m ad Boboi Samosi q o ‘lida tarbiya topgan, 
keyinchalik unga Sayid M ir K ulol rahnam olik qilgan. Bu inson 
atoqli m u tasaw u f olim b o 'lib, B ahouddinni har tom onlam a ka- 
mol toptiradi.
N aqshband ta ’lim otining asosida ixtiyoriy ravishdagi faqirlik 
va «Dil — ba yor-u, dast — ba kor» degan g'oya yotadi.
N aqshbandiya tariqatining poklik, to 'g 'rilik , adlu insof, m eh- 
ru shafqat, im ondorlik, m ehnatsevarlik, vatanparvarlik kabi ilg'or 
um um bashariy tam oyillari alohida aham iyatga ega.
# * *
Taftazoniy (1322—1392). Sa'duddin Taftazoniy Ashxabod shah- 
ri yaqinidagi Taftazon qishlog'ida tu g ‘ilgan. U islom falsafasi,

---

kalom , m antiq, handasa, she’riyat va arab tili gramm atikasiga oid 
ko'plab asarlar yozgan.
Asarlari: 
«Tahzib al-m antiq va-l-kalom» («M antiq va kalomga 
sayqal berish»), «Maqosid fi ilm al-kalom» yoki «Maqosid at-tolibin 
fi usil ad-din» («Din asoslarini izlovchilaming maqsadlari»), «As- 
S a’diya» (K otibiyning m antiqq a oid «Ash-shamsiya» risolasiga 
yozilgan sharh), «Al-mutavval» («Keng talqin»), «M uxtasar al- 
m aoniy» («Q isqacha m a ’no lar» ), «А1 irshod al-xodiy» («Yo‘l 
boshlovchi rahbar»), «Al-maqosid at-tolibin» («Tolibi ilmlarning 
m aqsadlari»), «Risola fi zavoye al-musallas» («U chburchakning 
burchaklari haqida risola») va boshqalar.
Taftazoniy qirqdan o rtiq asar muallifidir. O lim ning e ’tiqodiga 
ko 'ra, xudo insonlarga xayrli ishlar qilishni buyurgan, g'ayrisha’riy 
ishlari uchu n esa insonning o ‘zi javobgar b o ‘ladi.
U islom falsafasi — kalom ga m antiqiy xulosalar tatbiq etib, uni 
boyitdi va ilohiyot fani rivojlanishiga ulkan hissa qo'shdi.
* * *