Erkin umarov mahmud abdullayev

Burhoniddin Al-Marg‘inomy 
(1123—1197). Jahon tan olgan faqih 
Ali ibn Abu Bakr ibn Abd ul-Jalil al-F arg‘oniy ar-R ishtoniy al- 
M arg'inoniy Q ur’on, hadis ilmlarini mukammal egallab, fiqh — 
islom huquqshunosligi borasida benihoya chuqur ilmga ega bo'lgan 
m utafakkirdir. U B urhon u d -d in v a-I-m illa (Islom dalili) va 
Burhoniddin al-M arg‘inoniy nom lari bilan m ashhur b o ‘lgan.
Olim boshlang'ich ta ’limni M arg‘ilonda olgan, keyin Samar- 
qandga k o ‘chib borgan va butun um rini shu yerda o'tkazgan, 1149 
yili olim haj safariga yo‘l olgan.
Asarlari: «Bidoyat al-muntahiy» («Boshlovchilar uchun dastlabki 
ta ’lim»), «Kifoyat al-m untahiy» («Y akunlovchilar u ch u n tugal 
ta ’lim»), «Nashr ul-mazhab» («M azhabning yoyilishi»), «Kitob ul- 
mazid» («Umni ziyoda qiluvchi kitob»), «Manosik ul-haj» («Haj

---

m aro sim lari» ), «M ajm a ul-navozil» («N ozil b o ‘lgan n arsala r 
to ‘plami»), «Kitob ul-faroiz» («Farzlar kitobi»), «Hidoya».
«Hidoya» yuqoridagi asarlarining eng ixchami, izchil va m u- 
kam mal shaklidir. U hanafiya mazhabidagi asosiy q o ‘llanm adir.
«Hidoya» to ‘rt juzdan iborat: birinchi juzga ibodat masalalari 
kiritilgan, bular — namoz, ro'za, zakot va haj kitoblaridir. Ikkinchi 
juzdan nikoh, emizish, taloq, qullarni ozod qilish, topib olingan 
bolaning nasabini aniqlash, topib olingan narsa, qochib ketgan 
qullar, bedarak y o ‘qolganlar, sherikchilik, vaqf m ulki sing:ari 
masalalar o‘rin olgan.
U chinchi juzda esa oldi-sotdi, pul m uam m olari, kafolat, pul- 
ni birovga o'tkazish, qozilarning vazifalari, guvohlik, berilgan 
guvohlikka qaytish, vakolat, d a ’vo, iq ror b o 'lish , sulh, p u ln i 
saqlashga berish, qarz berish, sovg‘a, ijara, hom iylik, qullar va 
bosqinchilik masalalariga oid m uam m olar haqida so‘z boradi.
T o‘rtinchi juzda shafoat, meros taqsimlash, dehqonchilik ham da 
bog‘dorchilik xususida, shartnom a, qurbonlik qilish haqida, taqiq- 
langan ichim liklar haqida, ovchilik, garovga berish, jin o y atlar 
xususida, 
xun
haqi to'lash, vasiyat kabi masalalar haqida fikr yuritiladi.
«Hidoya» bir necha asrlardan buyon Sharqda, shu jum ladan, 
M arkaziy O siyoda ham h u q u q sh u n o slik b o ‘yicha eng asosiy 
qo'llanm a b o ‘lib kelmoqda.
* * *
Umar Xayyom 
(1040—1123). G ‘iyosiddin A bdulfath U m ar ibn 
Ibrohim Xayyom N ishopur shahrida tug'ilgan, g ‘aznaviylar hoki- 
miyati yemirilib, saljuqiylar davlati hukm ronligi davrida yashab 
ijod etgan. U Forobiy, Beruniy va Ibn Sinoning ilmiy, falsafiy- 
m a ’naviy m erosini yanada rivojlantirgan. U olim sifatida falsafa, 
riyoziyot, falakiyot va fizikaga oid bir qancha asarlar yozgan. Uning 
ruboiylari keng shuhrat qozongan («Ruboiyot»).