Мм "укув кулланма"

Қўлёзма.
—Ҳозирги замон адабиётида қўлёзма деб 
муаллиф
нусхаси
тушунилади. У машинкада ёзилган ёки 
компьютерда терилган бўлиши мумкин. Қадимий асарлар 
матншунослигида эса, аҳвол бошқача. Унда қўлёзма—бир ёки 
бир неча асарларни ўз ичига оладиган қўлда ёзилган матн (ёки 
унинг бир қисми)дир. Қадимий асарлар матншунослигида 
муаллиф
дастхати
бўлган қўлёзма алоҳида қадрланади. 
Нусха
деб аслият ёки бошқа нусхадан кўчириб олинган 
матнга айтамиз. Нусхада кўчириб олинган аслиятдаги 
иллюстрациялар тушириб қолдирилиши, ёки аксинча, йўқ бўлса 
қўшилиши мумкин.
Бир қўлёзма турли асарларни ўз ичига олган ҳоллари кўп 
учрайди. Масалан, Қўлёзмалар институти чиқарган каталогда 
инв. 409 да Низомий «Хамса» си қўлёзмасида Лутфийнинг бир 
неча ғазаллари; инв, 165, ўша асар, Ҳофиз Шерозий ғазал ва 
рубоийлари қўшиб кўчирилган. 

---

95 
Баёзлар эса бир қанча шоирларнинг шеърларидан ташкил 
топиши мумкин. Масалан: Инв. № 94, баёз ғазал, мухаммас ва 
рубоийлардан иборат. Унда: Жомий, Ибн Ямин, Бедил, Машраб, 
Саййиидо, Ҳофиз, Имло, Гулшаний, Фиғоний, Мушфиқий, Соиб 
Хайём, Анқо, Ҳайрат, Хозиқ шеърлари бор. 
Қўлёзма ҳам, нусха ҳам баъзан муаллиф нусхаси бўлиши 
мумкин. Матншунослик амалиётида қўлёзма матнини—
қўлёзмадан, нусха матнини—нусхадан, дастхат матнини—
дастхат тушунчаларидан фарқлай олиш керак. 
Қоралама ва оққа кўчирма. 
Муаллиф дастхати қоралама 
ҳолида, яъни ижодий жараённи акс эттирувчи қатламларга эга 
бўлган матн бўлиши мумкин. Баъзан биров оққа кўчирган нусха 
устидан муаллиф қайта кўрган, тузатган қўлёзмалар ҳам учраб 
қолади. (Қаранг: «Хамсат ул-мутахаййирин». Бу ерда Жомий ўз 
қўли билан тузатган қўлёзма китоб ҳақида гап боради.) 
*** 
Саволлар: 
*
Матн тарихига нималар киради? 
*
Асар матни ва қўлёзма матни тушунчалари ўртасидаги 
фарқни изоҳланг. 
*
Муаллиф ижодий жараёни қатламларини қандай нусха 
акс эттириши мумкин. 
*
Қўлёзма китобдаги матнга кирмайдиган нарсалар 
нималар? 
*
Қуйидаги таянч сўз ва ибораларни изоҳланг: <матн, асар, 
қўлёзма, нусха, матн тарихи, матншунослик таҳлили>. 
***