Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

Cho‘kmalarni kuydirish jarayoni 
Bu mavzuni o‘rganishdan oldin kuydirish va qizdirish jarayonlari 
nima ekanligini bilib olishimiz kerak bo‘ladi. Moddaning uchuvchan 
tarkibiy qismini yo‘qotish uchun modda qizdiriladi. Ba’zi jinslar 
tarkibidagi kristallizatsion suvni yo‘qotish uchun ham qizdirish mumkin.
Kuydirish - bu moddalarni yuqori 500–1200°
С
darajada qizdirish 
jarayonidir. Bunda moddalardan qolgan kul, albatta, oq rangda bo‘ladi. 
Quritish shkafida 250° gacha bo‘lgan issiqlikda ushlash quritishga kiradi. 
Kuydirish, asosan, chinni, kvars yoki platina tigellarda olib borilib, 
moddalardan qolgan kulning miqdoriy og‘irligini topish maqsadida 
bajariladi. Biz laboratoriyada, asosan, kichikroq chinni tigellardan 
foydalanamiz. Yangi tigellardan foydalanish uchun, avvalo, ular temir 
xlorid eritmasi bilan raqamlab qo‘yiladi. Tigellardagi belgi o‘chib 
ketmasligi uchun ular birinchi pastroq, so‘ngra esa yuqori temperaturada 
qizdirib olinadi. 
Cho‘kmalar filtri bilan birga raqamlangan va og‘irligi oldindan 
ma’lum bo‘lgan tigellarga solinadi. Kuydirish doimo filtrni oddiy gaz 
gorelkasi ustida kuydirib olishdan boshlanadi. Lekin bu jarayonda 
tigellardagi qog‘oz yonib ketmasligiga ahamiyat berish lozim. Tigellardagi 
qog‘oz qorayib, kuyganidan so‘ng, termoregulyatorli mufel pechiga kerakli 
darajadagi issiqlikka qo‘yiladi. 
Misol tariqasida platina tigellarning qizdirish darajasidagi rangini 
ko‘rishimiz mumkin: 
To‘q qizil rang - 700
0 
Och qizil rang - 1000° 
Och zarg‘aldoq rang - 1200
0 
Oq rang - 1300° 
Oppoq - 1500° 
Mufelga qo‘yilgan tigellarning usti doimo ochiq tursa, havo kirib 
turishi mumkin bo‘ladi. Qopqog‘i berkitilsa, harorat yanada oshib, 
cho‘kma boshqa holatga o‘tib qolishi mumkin. Berilgan vaqtdan so‘ng 
tigellar ehtiyotlik bilan uzun qisqichlar orqali olinib, asbest ustiga 
qo‘yiladi. 1-2 daqiqa sovutilgandan keyingina, issiq holatida eksikatorga 

---

46 
solinadi. Eksikator qopqog‘i ozgina qiya qilib ochib qo‘yiladi. Issiq havo 
chiqib ketishi uchun 2–3 daqiqa yetarli bo‘ladi. Tigellar sovuganidan keyin 
tag qismi quruq sochiq bilan artilib, keyin tortiladi.