ushlanishi, ya’ni «anorektal ushlanish» yoki «anorektal kontinensiya»
termini
ostidagi tushunchalar.
Yana nafaqat ichakning davriy (ixtiyoriy) bo‘shash imkoniyatini, balki bu
bo‘shashni ijtimoiy «qulay», «ma’qul» vaqtda amalga oshirilishini ko‘zda
tutadigan «ijtimoy kontinensiya» tushunchasi mavjud. bu uch tashkil
etuvchilardan, ham funksional, ham anatomik
jihatdan har qandayining
chetlashishi
anal
kontinensiya
mexanizmining
boshqa
komponentlarini
zararlanishiga olib kelishi mumkin.
Defekatsiya va konti-nensiyani ta’minlovchi eng muhim anatomik tuzilmalar
birinchi navbatda sensor rolni o‘ynaydigan va motor funksiya ko‘proq tegishli
bo‘lganlardan tashkil topadi. Asosiy ahamiyatga ko‘proq, albatta, ichki va tashqi
anal sfinkterlar va puborektal mushak ega. Levatorning boshqa tashkil etuvchi
qismlari kamroq muhimlikdagi rolni o‘ynaydi. Bu zonadagi ta’sirchanlik rektal
devorchada joylashgan va birinchi navbatda cho‘zilishga ta’sirchan bo‘lgan
retseptorlar, shuningdek, og‘riq, taktil va temperatura qo‘zg‘atuvchilarga ta’sirchan
anal shilliqning nervlar bilan ta’minlanadi.
Ichki anal sfinkterning silliq mushakli tolalari
tishli liniyadan uchdan bir
pastda va undan uchdan ikki yuqorida yotadi. Tashqi anal sfinkterning ko‘ndalang-
yo‘l-yo‘l mushak tolalari ichki anal sfikterni (IAS) o‘ragan holda, uning
tashqarasida joylashgan. Puborektal mushak tashqi anal sfinkterning chuqur
porsiyasiga tekkan holda, to‘g‘ri ichak atrofi orqasida halqani hosil qiladi. Bu ikki
ko‘ndalang yo‘l-yo‘l mushaklar jinsiy nerv bilan innervlanadi (п. pudendus).
Ko‘pincha birga harakat qilgan holda, ular qandaydir yagona mushak (ko‘ndalang
yo‘l-yo‘l) kompleksni hosil qiladi.
Ichki anal sfinkteri.
IAS tonik qisqarish holatida bo‘lgan silliq mushakli
tolalar bilan namoyon qilingan. Ular anal kanalda 85 % qoldiq bosimni
ta’minlashadi, qolgan 15 % tashqi anal sfinkter va
puborektal mushak hissasiga
to‘g‘ri keladi. IAS ning tonik qisqarishi, birinchi navbatda, silliq mushakli
to‘qimalarning dastlabki o‘z xususiyatlari bilan ta’minlanadi, lekin qisman ichki
innerverasiya bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. IAS o‘z
tonusini biroz oshirishga
qodir, lekin unga xos bo‘lgan asosiy o‘zgarishlar – bu to‘g‘ri ichak cho‘zilishiga
javoban relaksatsiya. Bu ingibitor refleks ichki innervatsiya bilan ta’minlanadi.
Anal kanali sensor retseptorlarining joylashuvi bevosita tish liniyasidan
yuqorida shilliq bilan cheklanadi. To‘g‘ri ichakning ancha proksimal bo‘limlarida
sensor retseptorlar yo‘q. Shunday qilib, to‘g‘ri ichak bo‘yicha qanday tarkib
o‘tkazilayotganligini (suyuq, shakllangan kal yoki gazlar) «aniqlash» imkonini
beradigan ta’sirchanlikka uning faqat distal qismi ega. Bu «aniqlashni»
yengillashtirish uchun ichki anal svinkterning proksimal qismi bo‘shashadi va
tarkibni distalroq o‘tkazadi. Tarkib sensor retseptorlarga ta’sir ko‘rsatadi va
natijada yo to‘g‘ri ichakda
ushlanadi, yo tashqariga chiqariladi.
Sfinkterning silliq mushak portsiya innervatsiyasi tabiati hozirgi vaqtgacha
o‘rganilishda davom etayotgan kompleksli va murakkab mexanizmni o‘zida
namoyon etadi. Simpatik innervatsiya ham orqa miya bel bo‘limi ichki bel nervlari
bilan, ham pastki mezenterial gangliya gipogastral nervlari bilan ta’minlanadi.
Parasimpatik innervatsiya orqa miya bo‘limining dumg‘azasidan dumg‘aza
nervlari orqali amalga oshiriladi. Dvigatel faollikka simptomatik ta’sir birlamchi
qo‘zg‘atadigan hisoblanadi, lekin tormozlaydigan komponent bo‘lishi ham
mumkin. Alfaadrenergik stimulyatsiya qo‘zg‘atadigan ta’sirga, betaadrenergik esa
– tormozlaydigan ta’sirga ega. Parasimpatik nervlar relaksatsiyani chaqiradi. Biroq
xolingergik agonistlar qo‘zg‘atishni chaqiradi, bu
vaqtda tajribada xolinergik
antagonist atropin tajriba modeli ko‘rinishiga qarab ham qo‘zg‘atish, ham
tormozlanish chaqirishi mumkin. Shunday qilib, qo‘zg‘atish chaqiradigan
innervatsiya ikki tabiatga ega – ham xolinergik, ham adrenergik. Tormozlanishga
keladigan bo‘lsak, unda u ham adrenergik, ham noadrenergik ta’sir
bilan
chaqirilishi mumkin.
Ichki sfinkter funksiyasi shuningdek, to‘g‘ri ichak cho‘zilishiga javoban
uning relaksatsiyasini chaqiradigan ichki innervatsiyasi bilan ta’minlaydi. Bu
relaksatsiya hatto bel anesteziyasi bo‘lgan holatda hosil bo‘ladi. Ichki sfinkter
ishiga javobgar nervlar ichakning mushak va shilliq osti qatlamlari intramural
to‘qima va ichak gangliyalarida joylashgan. Bu nervlar o‘z tabiatiga ko‘ra
noadrenergik
va noxolinergik hisoblanadi.
Tadqiqotlarda
neyromediator
ingibirlashi mumkin bo‘lgan vazofail ichak polipeptidiga (VIP) ko‘p e’tibor
qaratilgan. VIP mavjudligi shubha uyg‘otmaydi, lekin
ichki sfinkter funksiyasini
ta’minlashda boshqa neyromediatorlar ham rol o‘ynashi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
