«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

Suyuq kristallar
Suyuq kristallar ma‘lum darajadagi qovushqoqlik, optik, elektrik va magnit 
xossalariga ega bo‘lgan organik birikmalardir. Bu suyuqliklarning harorat 
o‘zgarishiga sezgirligi yuqori bo‘lib, bunda ular o‘z rangini o‘zgartiradi. 
Elektronika sohasida suyuq kristallardan yupqa plyonka olish maqsadida 
foydalaniladi. Ushbu kristall birikmalardan -20

250

C oralig‘ida ishlaydigan 
indikatorlar ishlab chiqariladi. Suyuq kristallar elektr va magnit maydoni 
kuchlanganligiga juda ham bog‘liq bo‘lib, bunda ular o‘zining shaffofligini va 
boshqa optik xossalarini o‘zgartiradi. Biror yuzaga surtilgan suyuq kristallda 
nurning qutblanish tekisligining burilishi, nurning ikki bor sinishi, nur yutilishidagi 
spektral o‘zgarish va boshqa xususiyatlar suyuq kristallarni amalda keng qo‘llash 
imkonini beradi
81
. 
Suyuq kristallarning anizotrop xossasi molekulalarning tartiblanish darajasi 
(S) orqali aniqlanadi: 
81
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 36-37 bet.] 

---

Bunda: 

- alohida olingan molekula o‘qi bilan bir yo‘nalishdagi boshqa 
molekularlarning yo‘nalish o‘qi orasidagi burchak. 
Suyuq kristallarda 0

S

1 oralig‘ida bo‘lib, haroratga bog‘liq ravishda 
o‘zgaradi. Harorat ko‘tarilganda tartiblanish darajasi nolga intiladi. Suyuq 
kristallar uchun qayishqoqlik va qovushqoqlik muhim rol o‘ynaydi. Bunda 
qovushqoqlik qiymati oqim tezligi qiymatigagina emas, balki yondosh qatlamdagi 
molekulaning yo‘nalish o‘qiga ham bog‘liqdir. Suyuq kristallarning solishtirma 
elektr o‘tkazuvchanligi kichik qiymatni (10
-11
Sm/m) tashkil etadi. Bir necha suyuq 
kristallarni o‘zaro aralashtirib, kerakli dielektrik singdiruvchanlikka ega aralashma 
olinadi. Bu aralashma dielektrik anizotropiyasi (

) bilan ifodalanib, uning qiymati 
-4

20 oralig‘ida bo‘ladi
82
. 
Suyuq kristallarning elektr-optik xossalari elektr texnikada keng miqyosda 
qo‘llaniladi. Ushbu kristallar asosida yaratilgan asbobda tasvir hamda axborotni 
qayta ishlash sifati boshqa xuddi shu kabi asbobga nisbatan ancha yuqoridir. 
Mazkur asboblarda sarflanadigan quvvat (10
-9
Vt/m
2
)va ish sharoitidagi kuchlanish 
qiymati (2-50V) kichik bo‘ladi. 
82
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 37-38 bet.] 
S=(1/2) (3cos
2

-1).

---

Suyuq kristallar ma‘lumot, axborot beradigan asboblar (elektron soat, 
kalkulyator, kompyuter va b.) da keng qo‘llanilmoqda. Hozirgi paytda elektron 
trubkalar o‘rniga matritsali ekran yaratish ustida qizg‘in ish olib borilmoqda.