Pedagogik qobiliyat tarixidan ma‟lumki, pedagogik qobiliyat adabiyotda
birinchi bo„lib, 19-asr o„rtalarida paydo bo„lgan. pedagogika nazariyasida
o„qituvchilar tayyorlash va pedagogik perseptiv qobiliyatga A.Disterverg diqqat-
e‟tibor berdi. SHunday qilib, A.Disterverg pedagogik qobiliyatning kuchiga,
pedagogik taktga va qat‟iy erkinlikka ahamiyat berdi. U o„qituvchining bilim
orttirishlik qobiliyatini ilgari surdi. So„ngra 19- asrning ikkinchi yarmida
P.G.Redkin “Axloqiy qobiliyat” tushunchasini ilgari surdi. A.Disterverg,
P.G.Redkin fikrlarini K.D.Ushinskiy davom ettirdi. K.D.Ushinskiy “Odamni
tarbiyalashning eng asosiy yo„li ishontirish, odam e‟tiqodiga esa faqat
ishiontirish bilan ta‟sir qilish mumkin” – deydi. A.S.Makarenko fikricha, tasodifiy
ravishda o„qituvchi bo„lib qolgan, lekin u bu ishga qiziqib ketib badiiy adabiyotni
ko„p o„qigan M.Gorkiyni o„zining ustozi deb uni asarlarini o„rganishga
kirishgan. A.S.Makarenko o„z tajribasiga asoslanib, agar har bir kishi qunt bilan
mehnat qilsa, u o„ziga nisbatan talabchan bo„lsa, u yaxshi pedagog bo„lishi
mumkin – deydi. Qobiliyat hamma insonlarda mavjud bo„lib, bir tekisda bo„lmay
biri yuqori, biri o„rta va biri quyi darajada bo„ladi. Faqat aqli zaif insonda
qobiliyatni uchrata olmaymiz. Maktab o„qituvchisining faoliyati inson
shakllanishiga qaratilgan. Muvafaqqiyatli ishlash uchun har bir o„qituvchi
pedagogik mahoratga ega bo„lishi zarur. Pedagogik mahorat egasi oz mehnat
qilib katta natijaga erishadi. Qobiliyat faoliyat jarayonida paydo bo„ladi,
qobiliyatni rivojlantirish uchun esa layoqat, zehn, iste‟dod inson asab tizimida
anatomik – fiziologik xususiyat bo„lishi zarur. O„qituvchining ba‟zi psixik
jarayonlari unda shaxsga xos sifatlarni shunday tashkil qiladiki, buni pedagogik
qobiliyat deb atash mumkin. Bu qobiliyatni ayrim psixik xususiyatlardan iborat
qilib qo„yish mumkin emas. Ta‟lim ishlarining muvafaqqiyatli bo„lishini pedagog
shaxsiga xos bo„lgan bir qancha sifatlar, jumladan, uning irodasi, hissiyotlari,
Xarakteriga xos bo„lgan bir qancha xususiyatlarni ham ta‟minlab beradi.
K.D.Ushinskiy “Faqat shaxs rivojlanishiga va tarkib topishiga ta‟sir qilishi
mumkin, Xarakter ta‟siri bilan Xarakterni vujudga keltirish mumkin” – deb
yozgan edi. Qobiliyat – shaxsning muayyan faoliyati yuzasidan layoqati va uning
kasbini muvafaqqiyatli bajarishdagi sub‟ektiv shart – sharoitni ifodalovchi
individual psixik xususiyatlari. Falsafa tarixida qobiliyat uzoq davrgacha
“O„zgarmas irsiyat” nasldan – nasga o„tuvchi alohida kuch sifatida talqin
etilgan. Bunday qarashlar dastlab fransuz filosofi J.Lokk va boshqa fransuz
olimlari tomonidan tashkil qilingan. Qobiliyatni rivojlantiruvchi anatomik –
fiziologik xususiyatlar tug„ma bo„ladi. Empatiya boshqa odamlarning psixik
holtlarni tushunishni va ularga hamdardlik qilish qobiliyati (birgalikda
dardlashmoq). Perseptiv qobiliyat – idrok jarayonining asosiy tuzilishi bo„lib,
idrok ob‟ektlarini bilib olish va uning hotira obrazlari bilan solishtirishdan
Do'stlaringiz bilan baham: |