7.
M aqola ja n ri radioda hamda televideniyeda qanday nomda o ‘z
aksini topadi?
8. M aqolada birinchi о ‘rinda nima turadi?
9. M aqola tili haqida nima ayta olasiz?
10. Qaysi о ‘zbek adiblari maqola janridan keng foydaldanishgan?
Maqola bo‘yicha nazorat savollari
1. Aytilgan so 'z degan m a ’noni bildiruvchi jurnalistik janrini
bilasizmi?
2. Ijobiy va tanqidiy m aqolalarni sharhlang.
3. M aqolaning eng muhim va birinchi о ‘rinda turuvchi uslubiy-ijodiy
vositasini ayting.
4. Internetdagi m aqola qanday ataladi?
5. N azariy turdagi ilmiy, adabiy-badiiy maqolalar.
6. Sho ‘ro davrida maqola janrining qanday xillari о ‘у lab topildi?
7. M aqolada pu blistik tadqiqot.
9.4. Obzor (kuzatish)
Tahliliy publitsistikaning muhim janrlaridan biri - obzordir. Obzor
ruscha obozret so‘zidan olingan bo ‘lib ko ‘zdan kechirish, kuzatish degan
m a’noni bildiradi. Publitsistik janr sifatida esa hayotdagi ma’lum mavzu
bilan
o ‘zaro
bogTangan
voqea,
hodisalar,
faktlar
haqidagi
umumlashtiruvchi materialga aytiladi. Agarda axborot hayotdagi ayrim
faktlar, voqea va hodisalar haqida xabar qilsa,
maqola mazkur faktlar,
voqea va hodisalarning mohiyatini ochib beradi, obzor esa ularning
umumiy manzarasini yaratadi, mazkur faktlar, voqea va hodisalarning
voqe boTish oqimini, rivojlanib borishi jarayonini aks ettiradi. Y a’ni,
obzor jamiyat hayoti muayyan sohasining shu kundagi, ayni zamondagi
holatini, manzarasini tahlil
va tadqiq etadi, undan shu kun, shu davr uchun
zarur, dolzarb publitsistik xulosalar chiqaradi. Obzorda axboriy ijtimoiy
vazifa bilan tahliliy mushohada uyg‘unlashib ketadi, u o ‘quvchiga hayot
haqida ham xabar, ham publitsistik fikr-xulosa yetkazadi, jamoatchilik
fikrini uyg‘otadi. Ta’bir joyiz b o ‘lsa obzorni insonning o ‘zini o ‘rab turgan
tashqi - ijtimoiy olamni bilishdagi o ‘ziga xos muhim publitsistik vositasi,
221
oddiylikdan mukammallik sariga qo ‘ygan yana bir zarur qadamiga qiyos
etish mumkin.
Obzor publitsistik janrlar ichida sharhga yaqin turadi, kuzatilgan hayot
voqealarini tasvirlashda uning izohlash usulidan foydalanadi.
Shuning
uchun ham obzor yozuvchi (tayyorlovchi) jurnalist k o ‘pincha sharhlovchi
deb ham nomlanadi.
Boshqa tahliliy publitsistik janrlar singari obzor ham ijtimoiy
hayotning barcha sohalarini o ‘zida aks ettirishi, qamrab olishi mumkin.
Shu boisdan ham u ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ilmiy, adabiy-badiiy,
madaniy-ma’naviy va boshqa mavzularga doir obzorlarga boiinadi.
0 ‘zining qaratilgan obyektiga qarab obzorlar tashqi va ichki b o iish i
mumkin. Tashqi obzorlarda xalqaro hayot,
mamlakat tashqarisida yuz
berayotgan voqea, hodisalar aks etsa, ichki obzorlar mamlakatning ichki
hayotining turli sohalariga bag‘ishlanadi.
Bundan obzor ijobiy yoki tanqidiy xarakterga ham ega boTishi
mumkin. Ayrim hajviy nashrlarda tanqidiy - hajviy obzor ham beriladi.
Obzor janri gazeta, jurnal, radio, televideniye va intemetda keng
qoilaniladi. Gazeta obzori kundalik hayot voqealarini tezkorlik bilan aks
ettirishga m oljallangan b o lsa , jurnal obzorlarida tahlil yanada kengroq,
batafsilroq b o iish i mumkin. Radio va televideniye
doimiy ravishda berib
boradigan obzorlarda esa har ikki xususiyat ham o ‘z ifodasini topishi
mumkin. 0 ‘z shakliy xususiyatlariga qarab obzorlar umumiy yoki m a’lum
mavzuga baglshlangan boiish i, shuningdek, tahririyatlarga kelgan xatlar
obzori ham b o iish i mumkin.
Umumiy obzorlarda tashqi va ichki hayotning umumiy, doimiylik
xususiyatiga ega b o ig a n tomonlari aks etadi. Bu xildagi obzorlar “Olamda
nima gap?”, “Dunyo hafta ichida”, “Iqtisodiy obzor”, “Adabiyot olamida”,
“M a’naviyat chorrahalarida”, “San’at sarchashmalari”, “Fan va hayot”
kabi ruknlar ostida berilishi mumkin. Tabiiyki, bunday obzorlar radioda
o ‘ziga xos tarzda olingan intervyular bilan qo‘shilib,
televidemyeda esa
tasviriy vositalar orqali beriladi. Umumiy obzorlar hayotning turli
sohalarini doimiy kuzatib borish, faktlar to ‘plash va yig‘ish, ularni
publitsistik mushohada etish orqali amalga oshiriladi.
222
Biror mavzuga doir obzorlarda esa m a’lum bir mavzu aks ettiriladi.
Masalan, ijtimoiy-siyosiy hayotda yuz berayotgan muayyan voqea va
hodisalar, chunonchi, saylovlar, biron bir rasmiy hujjat, tayyorlanayotgan
qonunlar
muhokamasi, ijtimoiy-siyosiy harakatlarning borishi yoki
iqtisodiy hayotdagi biror muhim mavzu — sanoat korxonalarining
faoliyati, mulkchilik shaklinmg o ‘zgarishi, bozor iqtisodining u yoki bu
masalasi yoxud biror madaniy-ma’naviy masalaga bag‘ishlangan bo‘lishi
mumkin. Bunday obzorlarda, faktlar har tomonlama tahlil etiladi, ularga,
ijodiy yoki tanqidiy yondashiladi, publitsistik xulosalar chiqariladi.
Tematik obzor umumiy obzorga qaraganda cheklangan, aniq, muayyan
maqsadga qaratilgan boTadi.
Sportning
ayrim turlari, masalan jahon futboli yoki mamlakat
chempionatining borishi, kurash, tennis, boks va boshqa sport turlari
bo‘yicha musobaqalarning borishi haqida ham mavzuga doir obzorlar berib
boriladi.
Obzorning eng muhim turlaridan biri - matbuot obzoridir. Bunda
matbuot nashrlarining faoliyati, ularda berilayotgan materiallaming
umumiy
mundarijasi,
yutuq
va
kamchiliklari
ko‘rsatib
beriladi.
Kommunistik tuzum davrida matbuot obzoridan matbuot nashrlari ustidan
umumiy majburiy partiyaviy nazorat o ‘matib turish uchun foydalanildi.
Hozirgi vaqtga kelib matbuot obzori matbuot materiallari bilan
o ‘quvchilami tanishtirish maqsadida tayyorlartadi. Jumladan,
radio va
tclevideniye orqali doimiy ravishda berib boriladigan matbuot obzorlari
Do'stlaringiz bilan baham: 
