К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Иш 
берувчи:
иш кучига 
сарф 
Ёлланма 
ходим: 
даромад 
Энг кам 
Энг кўп 

---

423 
шароитларида иш ҳақининг учтадан ўн учтагача функцияларини 
кўрсатадилар. 
Иш ҳақи функциялари
ни таҳлил этиш уларни қуйидагича таснифлаш 
имконини беради (14.2–расм): 
1
. Тақсимловчи функция
. У ходимнинг янгидан ҳосил қилинган 
маҳсулотдаги улушини белгилашга хизмат қилади. Мазкур функцияда 
истеъмол жамғармасининг ёлланма ходимлари ва ишлаб чиқарувчи 
воситалар эгалари ўртасида тақсимланиши ўз ифодасини топади. 
 
 
14.2–расм. Иш ҳақининг функциялари 
2. Такрор ҳосил қилиш функцияси.
У иш кучини ижтимоий жиҳатдан 
нормал ҳисобланган даражада истеъмол этиш имконини берган ҳолда такрор 
ҳосил қилишни таъминлашга қаратилган. Такрор ҳосил қилиш функцияси 
бошқаларга нисбатан устувор ҳисобланди. Чунки ходимнинг асосий иш 
жойидаги иш ҳақи ўзи ва оиласи муносиб турмуш кечиришини 
таъминламаса, унда қўшимча маблағ топиш муаммоси туғилади. Бунинг учун 
иккинчи, учинчи жойдан иш қидириш ходимнинг меҳнат салоҳиятини 
емиради, касб малакасини пасайтиради, меҳнат ва ишлаб чиқариш 
интизомига путур етказади. 
3. Рағбатлантирувчи функция
тақсимлаш ва такрор ҳосил қилиш 
функцияларига боғлиқ бўлиб, ходим меҳнат мотивациясини кучайтириш – 
ишда фаоллик, ташаббус кўрсатиш, меҳнат унумдорлигини оширишга 
рағбатлантиради. Иш ҳақи даражасини ҳар бир ходимнинг меҳнатда эришган 
натижасига қараб белгилаш шу мақсадга хизмат қилади. 
Иш ҳақининг 
функциялари 
Тақсимловчи функция 
Такрор ҳосил қилиш функцияси 
Рағбатлантирувчи функция 
Ижтимоий функция
Харид талабини шакллантирувчи 
функция 
Тартибга солиш функцияси 
Мақом функцияси 

---

424 
Иш ҳақи миқдорининг ходим меҳнат унумдорлигига узвий боғлиқ 
бўлмаслиги иш ҳақи асосига путур етказади, унинг рағбатлантирувчи 
функцияси самарадорлигини камайтиради, инсон ташаббускорлиги ва 
ғайрат-шижоатини бўғади. 
Ходим юқори миқдорда иш ҳақи олиш учун ўз малакасини оширишдан 
манфаатдор бўлиши керак. Иш берувчи эса ўз корхонасида ишлаб чиқариш 
самарадорлигини ошириш, маҳсулот сифатини яхшилаш қобилиятига эга 
юқори малакали ходимни ишга ёллашдан манфаатдордир. Шунинг учун 
рағбатлантирувчи функция иш ҳақини ташкил этишнинг меҳнат 
натижаларига узвий боғлиқ тизимлари орқали амал қилади.