К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

1.1-жадвал
“Меҳнат”, “иш” ва “фаолият” тушунчаларининг
фарқланиши ва ўзаро ўхшашлиги 
 
Тушунчалар 
Қўлланиш соҳалари 
Инсон 
Корхона 
Ҳайвон Машиналар 
Табиат 
кучлари 
Фаолият 
+ 
+ 
– 
– 
– 
Амал этиши 
+ 
+ 
– 
+ 
– 
Иш
– 
– 
– 
– 
– 
Меҳнат 
+ 
– 
– 
– 
– 
- синонимлар сифатида юзага чиқиши мумкин. 
 
 
“Фаолият”
эса аксарият ҳолатларда қандайдир эҳтиёжни қондириш 
мақсадида ўз жисмоний ва ақлий қобилиятини амалга ошириши бўйича 
асосан инсонга хос устивор фаолиятни англатади. Инсон ички (руҳий) ва 
ташқи (физиологик) фаоллик кўрсатиши мумкин. Бунда меҳнат фаолияти ва 

---

27 
меҳнатга оид бўлмаган фаолият бўлиши мумкин. Фаолият мақсадли 
фаолиятнинг олий унсури сифатида жамиятга ва меҳнат жаомоаларига 
нисбатан ҳам ишлатилади. 
Меҳнат фаолияти ва меҳнатга оид бўлмаган фаолиятнинг фарқланиши 
икки асосий мезонга
асосланади: 
Биринчи мезон – моддий ёки маънавий неъматлар яратиш билан 
боғлиқ фаолият.
Ана шуларга боғлиқ бўлмаган фаолият меҳнат 
ҳисобланмайди. Масалан, инсоннинг сайрлари, саёҳатлари, ҳордиқ 
шаклидаги ўйинлари, овқатланиши, даволаниши муолажалари бунга мисол 
бўлиши мумкин. 
Иккинчи мезон – фаолиятнинг қонунийлиги.
Фақат қонун 
томонидан рухсат берилган фаолият меҳнат фаолияти бўла олади. 
Тақиқланган фаолият (жиноятчилик, одам савдоси ва бошқалар) меҳнат 
фаолияти категориясига кирмайди. 
Меҳнатнинг инсон ва жамиятдаги ўрни жуда кўп фанлар – социология, 
фалсафа, психология, физиология, ҳуқуқшунослик ва бошқалар томонидан 
ўрганилади. Меҳнат иқтисодиёт фанида “меҳнат” категорияси ишлаб 
чиқаришнинг асосий омили, неъматлар яратиш бўйича инсоннинг 
ижтимоий фойдали фаолияти сифатида тадқиқ этилади.