Ushbu qisqa fayl «bookmeri» tomonidan reklama maqsadida tarqatildi

@bookmeri
――
bio_ 33 
8-§. O‘SIMLIKLAR DUNYOSI 
 
 
O‘SIMLIKLARGA XOS XUSUSIYATLAR
O‘simliklar dunyosi hayvonot dunyosidan farqlanib, 
tuproqqa birikib o‘sadi. 
Barcha tirik organizmlar kabi 
o‘simliklar ham nafas oladi. 
 
O‘simliklar tanasi
vegetativ va generativ organlardan iborat. 
Organlar
to‘qimalardan iborat. To‘qimalar hujayralardan 
tashkil topgan. 
O‘SIMLIKLAR
 
NAFAS OLISH jarayonida 
OZIQLANISH jarayonida
atmosferadan 
KISLOROD
yutib, 
KARBONAT 
ANGIDRID
ajratadi
atmosferadan 
KARBONAT 
ANGIDRID
ni o‘zlashtirib, 
glyukoza
hosil qiladi va 
KISLOROD
ajratadi
O‘SIMLIKLAR TANASI
 
VEGETATIV organlar 
o‘simlikning ko‘payishi va 
tarqalishini ta’minlaydi
 
o‘simlikning oziqlanishi, 
o‘sishi va rivojlanishini 
ta’minlaydi
 
 GENERATIV organlar
 
ildiz
 
poya
 
barg
 
gul
 
meva
 
urug‘
 
O‘SIMLIK 
TO‘QIMALARI 
o‘tkazuvchi
ajratuvchi
hosil qiluvchi
qoplovchi
mexanik
asosiy

---

34 @bookmeri
――
bio
.
 
O‘SIMLIKLARNING AHAMIYATI
o‘simliklarning 
TABIATDAGI 
ahamiyati

fotosintez tufayli atmos-feraga 
kislorod
ajratadi; 

produtsent organizm, ya’ni 
organik modda
hosil qiladi; 

ozuqa zanjirining asosiy qismini tashkil etadi, 
o‘simlikxo‘r organizmlar uchun 
oziq
bo‘ladi; 

suv bug‘latish orqali 
havoni namlantirib
turadi. 
o‘simliklarning 
INSON HAYOTIDAGI 
ahamiyati

kislorod
manbai hisoblanadi 
(barcha yashil o‘simliklar); 

oziq-ovqat
sifatida iste’mol qilinadi 
(olma, o‘rik va hok.); 

dori-darmon
sifatida foydalaniladi 
(yalpiz, na’matak, 
shirinmiya va hokazolar); 

chorva mollari uchun 
yem-xashak
hisoblanadi 
(beda, 
sebarga, shuvoq va hokazolar); 

manzarali
va xona o‘simligi sifatida o‘stiriladi 
(fikus, 
kaktus va hokazolar); 

qurilish va sanoat
xomashyosi
(yog‘och, paxta va kanop).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

@bookmeri
――
bio_ 35 
 
O‘SIMLIKLAR SISTEMATIKASI
Sistematika faniga shved olimi 
KARL LINNEY
asos solgan. 
O‘simliklarning 
500 ming
dan ortiq turi bo‘lib, ularni 
o‘rganishni 
osonlashtirish 
uchun 
bir-biriga 
o‘xshash 
o‘simliklarni birlashtirib, guruhlarga bo‘linadi.
 
 
Tuzilishi o‘xshash organizmlar bitta turga kiradi. O‘xshash turlar 
birlashib turkumni, turkumlar oilani, oila sinfni, sinflar esa 
bo‘limni, bo‘limlar o‘simliklar dunyosini tashkil qiladi.
DORIVOR QOQIO‘Tning 
sistematik o‘rni
MAKKAJO‘XORIning
sistematik o‘rni
DUNYO
O‘simliklar
O‘simliklar
BO‘LIM
Yopiq urug‘lilar
(Magnoliyatoifa)
Yopiq urug‘lilar
(Magnoliyatoifa)
SINF
Ikki urug‘pallalilar
(Magnoliyasimon)
Bir urug‘pallalilar
(Lolasimon)
OILA
Qoqio‘tdoshlar
Bug‘doydoshlar
TURKUM
Qoqio‘t
Jo‘xori
TUR
Dorivor qoqio‘t
Makkajo‘xori
 
TUR 
OILA 
TURKUM 
SINF 
BO‘LIM 
DUNYO
O‘simliklarni sistematikaga solishda quyidagi 
sistematik birliklardan foydalaniladi: 

---

36 @bookmeri
――
bio
.
 
O‘SIMLIKLAR 
DUNYOSI 
TUBAN O‘SIMLIKLAR 
 
Tuban o‘simliklarning tanasi ildiz, 
poya, bargga bo‘linmagan. Bunday 
tana 
qattana
 
yoki 
tallom
 
deyiladi.
 
YUKSAK O‘SIMLIKLAR 
 
Yuksak o‘simliklarning tanasi 
ildiz, poya va bargdan iborat.
 
SUVO‘TLAR 
BO‘LIMI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SPORALI 
O‘SIMLIKLAR 
URUG‘LI O‘SIMLIKLAR 
 
(urug‘ining joylashishiga ko‘ra) 
YO‘SINLAR 
BO‘LIMI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QIRQBO‘G‘IMLAR
 
BO‘LIMI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QIRQQULOQLAR 
BO‘LIMI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
OCHIQ URUG‘LI 
O‘SIMLIKLAR 
BO‘LIMI 
 
 
 
 
 
 
 
 
YOPIQ URUG‘LI 
O‘SIMLIKLAR 
BO‘LIMI 
 
 
 
 
 
 
 
 
BIR URUG‘PALLALILAR 
 SINFI
IKKI URUG‘PALLALILAR 
 SINFI
BUG‘DOYDOSHLAR 
OILASI 
RA’NODOSHLAR 
OILASI 
QOQIO‘TDOSHLAR 
OILASI 
JO‘XORI TURKUMI 
✔
jo‘xori
ARPA TURKUMI 

---

@bookmeri
――
bio_ 37 
 
JOZEFF PRISTLI TAJRIBASI 
1771-yilda britaniyalik tabiatshunos olim 
JOZEFF PRISTLI
quyidagicha tajriba o‘tkazdi. 
1-yopiq idishga 
sichqonni
joylashtirdi. 
2-yopiq idishga 
sichqon
va 
o‘simlikni
joylashtirdi. 
Ma’lum vaqtdan so‘ng 
sichqon o‘lib qoldi
. 
Ma’lum vaqtdan so‘ng
sichqon tirik qoldi
. 
Chunki idish ichidagi 
kislorod tugagan. 
Chunki idish ichidagi o‘simlik 
kislorod ajratib turgan. 
II) Dorivor qoqio‘tning rasmidan foydalanib, daftaringizga 
uning tashqi tuzilishi haqida ma’lumot yozing.

Dorivor qoqio‘t 
Tashqi tuzilishi 
 
 

---

38 @bookmeri
――
bio
.
 
QO‘LLANMANING DAVOMI BOR 
USHBU QO’LLANMANING TO’LIQ 
MA’LUMOTLARINI KITOB 
SHAKLIDA DO‘KONLARDAN YOKI 
BIZDAN SOTIB OLISHINGIZ 
MUMKIN. 
ELEKTRON FAYLI SOTILMAYDI !!! 
@bookmeri_bio 
@bookmeri2543 (admin) 
[phone]

---

@bookmeri
――
bio_ 39 
TESTLAR TO‘PLAMI 
I BOB. BIOLOGIYA TIRIK ORGANIZMLAR HAQIDAGI FAN 
 
1-§. SO‘ZBOSHI. BIOLOGIYA – HAYOT 
HAQIDAGI FAN
 
 
1. Abu Ali ibn Sinoning “Tib qonunlari” asarida qanday ma’lumotlar 
berilgan? 
A) o‘simlik va hayvonlarning tuzilishi, hayot tarzi haqida 
B) ichki kasalliklar, jarrohlik, dorishunoslik, yuqumli kasalliklar 
haqida
#
C) o‘simlik va hayvonot olamidan tayyorlanadigan turli dorivor 
vositalar haqida 
D) parazit chuvalchanglarning tuzilishi, hayot tarzi haqida
2. Tirik organizmlar qanday dunyolarga bo‘linadi? 
A) bakteriyalar, zamburug‘lar, o‘simliklar va hayvonot
#
B) bakteriyalar, lishayniklar, o‘simliklar va hayvonot 
C) bakteriyalar, ochiq urug‘lilar, hayvonot va yo‘sinlar
D) qirqquloqlar, lishayniklar, hayvonot va yo‘sinlar 
3. … tiriklik haqidagi fan bo‘lib, u tabiatni o‘rganadi, o‘simlik va 
hayvonot dunyosini tadqiq etadi. 
A) zoologiya
B) botanika 
C) sitologiya
D) biologiya
#
4. Abu Rayhon Beruniyning “Saydana” asarida qanday ma’lumotlar 
berilgan? 
A) o‘simlik va hayvonot olamidan tayyorlanadigan turli dorivor 
vositalar haqida
#
B) ichki kasalliklar, jarrohlik, dorishunoslik, yuqumli kasalliklar 
haqida 
C) o‘simlik va hayvonlarning tuzilishi, hayot tarzi haqida
D) parazit chuvalchanglarning tuzilishi, hayot tarzi haqida 

---

40 @bookmeri
――
bio
.
 
5. Zahiriddin Muhammad Boburning ”Boburnoma” asarida qanday 
ma’lumotlar berilgan? 
A) parazit chuvalchanglarning tuzilishi, hayot tarzi haqida 
B) o‘simlik va hayvonot olamidan tayyorlanadigan turli dorivor 
vositalar haqida 
C) o‘simlik va hayvonlarning tuzilishi, hayot tarzi haqida
#
D) ichki kasalliklar, jarrohlik, dorishunoslik, yuqumli kasalliklar 
haqida
6. Sistematika bo‘limi qanday jarayonlarni o‘rganadi? 
A) Tirik organizmlarning o‘zaro va tashqi muhit bilan 
munosabatlarini o‘rganadi. 
B) Tirik organizmning ichki tuzilishini o‘rganadi. 
C) Tirik organizmlarni o‘xshash belgilariga ko‘ra guruhlarga 
bo‘lib o‘rganadi.
#
D) O‘simliklarning ko‘payish bilan bog‘liq jarayonlarini o‘rganadi.
7. Akademik Y.X. To‘raqulov tomonidan amalga oshirilgan muhim 
yutuqni belgilang. 
A) G‘o‘za fiziologiyasini o‘rgangan. 
B) Sitologiya sohasining rivojlanishiga hissa qo‘shgan. 
C) Dunyoda birinchi bo‘lib g‘o‘za kolleksiyasini yaratgan. 
D) Qalqonsimon bez faoliyatini o‘rgangan.
#
 
 
8. Akademik M.E. Mavloniy qaysi sohani rivojlantirishga munosib 
hissa qo‘shgan? 
A) embriologiya sohasi 
B) qalqonsimon bez faoliyati 
C) sitologiya sohasi 
D) g‘o‘za fiziologiyasi
#
 
 
9. Zoologiya sohasida hayvon parazitlarini o‘rgangan o‘zbek 
akademigini aniqlang. 
A) J.A. Azimov
#
B) O‘.P. Pratov 
C) T.U. Raximova
D) M.N. Valixonov
10. Hozirgi kunda shamollash va asab sistemasi kasalliklarini 
davolashda mutaxassislar tomonidan, asosan, qaysi zaharlardan 
foydalaniladi? 
A) falanga zahari, bit zahari va ilon zaharidan 
B) chayon zahari, qoraqurt zahari va ilon zaharidan
C) biy zahari, qoraqurt zahari va ilon zaharidan 
D) asalari zahari, qoraqurt zahari va ilon zaharidan
#

---

@bookmeri
――
bio_ 41 
11. Fiziologiya bo‘limi qanday jarayonlarni o‘rganadi? 
A) tirik organizmda boradigan jarayonlarni
#
B) o‘simliklarning Yer sharida tarqalish qonuniyatlarini 
C) o‘simliklarning tashqi muhit bilan bo‘lgan munosabatlarini
D) o‘simliklarning ko‘payish bilan bog‘liq jarayonlarini
12. Biologiyaning qaysi sohasi o‘simliklarni o‘rganadi? 
A) sitiologiya B) zoologiya 
C) botanika
#
D) mikologiya 
13. Zamburug‘larni o‘rganuvchi fanni aniqlang. 
A) sitologiya
B) mikrobiologiya 
C) mikologiya
#
D) fiziologiya
14. Ekologiya bo‘limi qanday jarayonlarni o‘rganadi? 
A) Tirik organizmlarning o‘zaro va tashqi muhit bilan 
munosabatlarini o‘rganadi.
#
B) Tirik organizmning ichki tuzilishini o‘rganadi. 
C) Tirik organizmlarni o‘xshash belgilariga ko‘ra guruhlarga 
bo‘lib o‘rganadi. 
D) O‘simliklarning ko‘payish bilan bog‘liq jarayonlarini.
15. Qaysi javobda dunyoda birinchi bo‘lib g‘o‘za kolleksiyasini 
yaratgan olim berilgan? 
A) J.A. Musayev
#
B) T.U. Rahimova 
C) Y.X. To‘raqulov
D) M.E. Mavloniy
16. O‘zbekkistondagi cho‘l va adir o‘simliklarining ekologiyasini 
o‘rgangan o‘zbek akademigini aniqlang. 
A) J.A. Azimov
B) O‘.P. Pratov 
C) T.U. Raximova
#
D) M.N. Valixonov
17. Genetika ― …. .
A) hujayra haqidagi fan 
B) hayvonlar haqidagi fan 
C) irsiyat va o‘zgaruvchanlik haqidagi fan
#
D) o‘simliklar haqidagi fan
18. Biologiya so‘zi qaysi tildan olingan va qanday ma’noni bildiradi? 
A) lotincha “botane” – ko‘kat, o‘t, o‘simlik
B) yunoncha “bios” – hayot, “logos” – fan, ta’limot 
C) yunoncha “botane” – ko‘kat, o‘t, o‘simlik 

---