O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti



Download 4,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet94/168
Sana07.04.2022
Hajmi4,89 Mb.
#534980
1   ...   90   91   92   93   94   95   96   97   ...   168
Bog'liq
mantiq

5. Xukmlarning modalligi 
Atributiv va munosabat xukmlari, shuningdek ulardan 
tashkil topgan murakkab xukmlar assertorik (lot. assero – tasdiklayman) yoki voqyelik 
xukmlari deyiladi. Ularda predikatda ko’rsatilgan belgining subyektda bor yoki yo’qligi 
xaqida fikr bildiriladi. Modal xukmlarda esa predikatning subyektga tegishli yoki tegishli 
emasligi xaqidagi fikr qat’iy, kuchli (zaruriy) yoki qat’iy Bulmagan, kuchsiz (extimol) 
tasdiq yoki inkor shaklida bayon qilinadi. Boshqacha aytganda, modal xukmlarda 


119 
subyekt va predikatning o’zaro munosabati xaqida muayyan nuqtai nazardan fikr 
bildiriladi. Masalan, «Inson abadiy yashamaydi» assertorik xukmi «Inson abadiy 
yashashi mumkin emas», deb bayon qilinganda modal xukm ko’rinishida ifodalanadi. Bu 
xukm avvalgisiga nisbatan kuchli «Ukam ingliz tilini o’rganadi» xukmiga nisbatan 
«Ukam ingliz tilini o’rganishi mumkin» xukmi kuchsiz tasdiq xukm xisoblanadi. Bu 
xukmlardan birinchisi assertorik, ikkinchisi modal xukmdir. 
Assertorik (voqyelik) xukmlarga shart, zarur, mumkin kabi modal tushunchalar 
(operatorlar) ni kiritish orqali modal xukmlar xosil qilinadi. Modal operator M xarfi 
bilan belgilanadi. Modal xukmlarining formulasi quyidagicha yoziladi: 
Assertorik 
xukmlar 
Modal 
xukmlar 
Oddiy 
xukml
ar 
S–P 
M (S–P) 
S–P 
emas 
M (S–P 
emas) 
Murak
kab 
xukml
ar 
p


M (p

q) 
p


M (p

q) 
q
p


M


q
p


p


M (p

q) 
p


M (p

q) 
Modal xukmlar modal mantiqda o’rganiladi. Unda aletik (zaruriy), epistemik (eng 
ishonchli bilim), deontik (majburiylik), aksiologik (baxolash) va vaqt modalligini 
ifodalovchi xukmlar taxlil qilingan. 
Biz bulardan aletik modal xukmlarini ko’rib chiqamiz. Aletik modal xukmlar subyekt va 
predikat o’rtasidagi ikki turli aloqadorlikni o’z ichiga oladi: zaruriy va problematik 
(imkoniy). 
Modal xukmlarini ifodalash uchun turli modal operatorlardan foydalaniladi. 
Masalan, aletik modal xukmlarda quyidagi modal operatorlardan foydalaniladi. 
«

A» – A zaruriydir. 
«

A» – A tasodifiydir. 
«

A» – A Bulishi mumkin. 
«

A» – A Bulishi mumkin emas. 
Ba’zan «Lp» – r zaruriydir, «Mr» – r Bulishi mumkin belgilaridan xam 
foydalaniladi. 
Zaruriy modal xukmlar turli fanlarning, shu jumladan mantiq qonunlarini va 
ulardan kelib chiqadigan xolatlarni ifodalaydi. Masalan, «Butun Bulakdan katta», «Xar 
bir fuqaro qonunlarga Buysunishi shart». 


120 
Qonunlarga zid Bo’lgan, ularni va ulardan kelib chiqadigan turli xolatlarni inkor 
etuvchi xukmlar noimkoniylik xukmlari deyiladi. Masalan, «Simob daryosining Bulishi 
mumkin emas». 
Qonunlar va ulardan kelib chiqadigan xolatlarga zid Bulmagan, qonunlarni xam, 
ularning oqibatlarini xam ifodalamaydigan xukmlar tasodifiy xukmlar deyiladi. Masalan, 
ba’zi xududlarda dengiz ko’pigining toshkini Bulishi tasodifiydir. 
Imkoniylik xukmlari deb, qonunlar va ularning oqibatlariga zid Bulmagan fikrlarga 
aytiladi. Masalan, «Marsda xayot Bulishi mumkin». 
Modal tushunchalarning umumiy xarakteri ulardan xamma soxalarda foydalanish 
imkonini beradi. 
3- ma’ruza
Reja:
1. Xulosa chiqarishning mohiyati va tuzulishi 
2.Xulosa chiqarish turlari. Bevosita xulosa chiqarish 
3. Bavosita xulosa chiqarish. Deduktiv xulosa chiqarish
4. Induktiv xulosa chiqarish 
5. Analogiya bo’yicha xulosa chiqarish 
Voqyelikni bilish jarayonida inson yangi bilimlarga ega Bo’ladi. Bu bilimlar abstrakt 
tafakkur yordamida, mavjud bilimlarga asoslangan xolda vujudga keladi. Bunday bilimlarni 
xosil qilish mantiq ilmida xulosa chiqarish, deb ataladi. 

Download 4,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   90   91   92   93   94   95   96   97   ...   168




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish