Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
12 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
этилди.Миллий даражада таржима қилинган материаллар халқаро экспертлар томонидан 
кўриб чиқилди ва халқаро матнлар билан таққосланди. Ушбу жараён давомида матн мазмуни 
ва таржима сифати кўриб чиқилиб,турли фикр мулоҳазалар ва таклифлар берилди. Халқаро 
экспертлар томонидан билдирилган фикр мулоҳазалар чуқур таҳлил қилиниб 
материалларнинг таржима ва мазмун сифати янада яхшиланди.
Мактаблар ва ўқувчиларни танлаб олиш. Ўтказилган синовлар ҳақида сўз борар экан, 
таъкидлаш ўринлики PIRLS тадқиқоти доирасида ўқувчиларнинг эришган ютуқларини 
баҳолаш барча ўқувчилардан эмас, балки ушбу қатлам вакиллари сифатида танлаб олинган 
ўқувчилардан объектив тестларни ўтказиш орқали амалга оширилди. Шунингдек, мактаб 
директорлари, ўқитувчилар, ўқувчилар, ҳаттоки ота-оналар ўртасида сўровномалар 
ўтказилиб, таълим сифатига таъсир этувчи омилларга доир қимматли маълумотлар тўплаш 
имкони яратилди. 
PIRLS тадқиқотда иштирок этувчи умумтаълим муассасаларини танлаб олишТаълим 
соҳасидаги ютуқларни баҳолаш халқаро ассоциацияси (IEA) томонидан тасодифийлик 
тамойили асосида амалга оширилди.3 Тадқиқот доирасида нафақат ўқувчилар балки 
уларнинг ота-оналари, синф раҳбарлари ва мактаб раҳбарияти хам белгиланган 
сўровномаларни (илк ўрганиш сўровномаси, ўқитувчи сўровномаси, мактаб сўровномаси) 
тўлдириш ва фикр мулоҳазаларини бидириш орқали иштирок этадилар. Халқаро меъёрларга 
кўра тадқиқотда иштирок этувчи ўқувчилар таълимнинг халқаро стандарт таснифининг 
биринчи босқичига(ISCED Level I) мос келишибелгиланган ва бу дунёнинг кўплаб 
мамлакатларида мактабнинг 4 синф ўқувчиларига тўғри келади. Бунда тадқиқиқотда 
иштирок этувчи ўқувчининг ёши камида 9.5 ёшни ташкил этиши лозим. Ушбу меъёрлар 
асосида мамлакатимизда асосий тадқиқот учун танлаб олинган мактабларнинг умумий сони 
Республика бўйича 180 тани ташкил этди. Танланган мактаблар Республика бўйлаб 14 та 
ҳудудлардаги 107 та туман (шаҳар)ларни қамраб олди. Тадқиқотда ҳар бир танланган 
мактабларда 1 ёки 2 тадан 4-синфларда ўқиётган жами 5948 нафар ўқувчи ҳамда уларнинг 
ота оналари, 180 нафар мактаб директори ва 221 нафар танланган синфларнинг раҳбарлари 
иштирок этди. Мактаблар танлови улардаги дарс жараёнида олиб бориладиган таълим тили, 
жойлашуви, ўқувчилар сони ва навбатлилиги каби омилларни инобатга олган ҳолда амалга 
оширилган. 
Жараённи ташкил этиш. PIRLS дастурининг қарийб 20 йиллар мобайнида ўзининг 
ўрнини йўқотмасдан, қамров даражасининг ортиб бораётгани ҳамда тадқиқот 
натижаларининг ишончлилиги умумэътироф этилмоқда. Бунинг сабабларидан бири, 
жараённинг ҳар бир босқичлари халқаро стандартлаштирилган меъёрлар асосида амалга 
оширилади.
Мисол учун, жараённи ташкил этишда тест администратори, мактаб координатори, 
миллий сифат назоратчилари ва халқаро сифат назоратчилари каби таянч иштирокчиларнинг 
мавжудлиги 
ҳамда 
уларнинг 
фаолияти 
қатъий 
мезонлар 
асосида 
тартибга 
солинганлигидадир. Халқаро талабларни инобатга олган ҳолда тадқиқот доирасида 
фойдаланиладиган қўлланмалар (тест адинистратори қўлланмаси, мактаб координатори 
қўлланмаси) йўриқнома ва турли шакллар бегиланган талабларга биноан Таълим сифатини 
баҳолаш бўйича халқаро тадқиқотларни амалга ошириш миллий марказида тайёрланди.
Хулоса ва таклифлар. Умумтаълим муассасаларида 4-синф ўқувчиларининг ўқиш 
саводхонлигини, яъни матнни ўқиб тушуниў даражасини доимий баҳолаб бориш зарур 
ҳисобланади, бунда халқаро PIRLS тадқиқотининг жорий этилиши алоҳида аҳамиятга эга.
Таълим соҳасидаги ютуқларни баҳолаш халқаро ассоциациясининг умумий 
мувофиқлаштирувчи остида Ўзбекистонда масъул ва ваколатли ташкилот сифатида Таълим 
3 Sample design in PIRLS. Methods and procedures in PIRLS. 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI