Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
11 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
фойдаланиш санъати ҳамда бадиий шакл ҳақида билимни ўз ҳаёлидан ўтказиши керак. 
Aдабиёт ёш ўқувчилар учун ўзлари ҳали бошидан кечирмаган ҳолатлар ва ҳиссиётларни 
кашф этиш имкониятини беради. Бадиий асарда тасвирланган воқеалар, ҳаракатлар ва 
оқибатлар ҳаёлий бўлсада, ўқувчига улар реал ҳаётда содир бўлаётгандек тасаввур уйғотади 
ва ўқувчига уларни ҳаёлан бошидан кечириш имконини беради. PIRLS халқаро дастурида 
қўлланилган матнларнинг бир қисми бадиий жанрга мансуб бўлади. 
Aхборот матнлари. Aхборот берувчи матнлар эса, қатор вазифалардан келиб чиқиб 
ёзилади ва ўқилади. Бинобарин, ахборот берувчи матнларнинг асосий вазифаси маълумот 
беришдан иборат бўлгани сабабли, одатда ёзувчилар ўзлари ёртимоқчи бўлган мавзуга турли 
мақсад билан ёндашганлиги намоён бўлади. Кўпгина ахборот берувчи матнларда фактлар 
бирор топшириқни бажариш босқичлари ёки биографик тафсилотлар каби тўғридан-тўғри 
баён этилади. Ўқувчи ўз дунёқарашини шакллантириш учун мазкур матнларга танқидий 
ёндашиши керак. Ўқувчи матнларнинг мақсад ва вазифаларини яхшироқ тушуниши учун 
ундаги маълумотлар бошқача тартибда, яъни унинг мазмуни, тузилиши ва шакли 
ўзгартирилган ҳолда тақдим этилиши мумкин. 
Ўқишдан кўзланган ҳар иккала мақсад ҳам бошланғич синф ўқувчилари учун бирдек 
муҳим бўлгани боис, PIRLS дастури ҳар бир мақсадни баҳоловчи, бир хил миқдордаги 
материаллардан ташкил топади. Ўз навбатида, ушбу мақсадларнинг ҳар бири тўртта кенг 
тушуниш жараёнини бирлаштиради. Булар: 
диққатни жамлаш ва аниқ кўрсатилган маълумотларни топиш;
тўғридан-тўғри хулосалар чиқариш; 
контент, тил ва матн элементларини текшириш ва баҳолаш;
ғоялар ва маълумотни талқин қилиш ҳамда умумлаштириш. 
Ўзбекистонда PIRLS тадқиқотга тайёргарлик кўриш ва ўтказиш бўйича асосий 
ташкилот – бу Таълим сифатини баҳолаш бўйича халқаро тадқиқотларни амалга ошириш 
Миллий марказидир.
Барчамизга маълумки юртимизда ўқувчиларнинг ўқиш саводхонлогини баҳолаш 
бўйича PIRLS дастури доирасидаги тажриба-синови 2020 йилнинг октябрь ойида ўтказилди. 
Ушбу халқаро баҳолаш дастурида 60 дан ортиқ давлатлар қаторида мамлакатимиздаги 4-
синф ўқувчилари ҳам илк маротаба иштирок этди. Таъкидлаш лозимки, мамлакатимизда 
ушбу тадқиқотнинг асосий синовлари жорий йилнинг 5-14-апрелm кунлариўтказилди.
Тадқиқотни халқаро стандартлар асосида ўтказиш учун бир нечта босқичлардан ўтиш 
лозим. Жумладан, материалларни тайёрлаш, мактаблар ва ўқувчиларни танлаб олиш, 
тадқиқотни ташкил этадиган масъул ходимларнинг малакасини ошириш, жараённи ташкил 
этиш, баҳолаш ва таҳлил қилиш.
Тадқиқот материалларини таржима қилиш ва мослаштириш. 
Тадқиқот ўтказиш кунига қадар Таълим сифатини баҳолаш бўйича халқаро 
тадқиқотларни амалга ошириш миллий маркази томонидан ушбу жараён учун муҳим 
ҳисобланган материаллар (ўқувчилар учун баҳолаш дафтарлари ва сўровномалар, мактаб, 
ўқитувчи, илк ўрганиш сўровномалари) халқаро талаблар асосида фойдаланиш учун тайёр 
ҳолатга келтирилди. TIMSS & PIRLS халқаро тадқиқот маркази (TIMSS & PIRLS 
International Study Center) томонидан тайёрланган халқаро версиядаги материалларни 
белгиланган меъёрлар ва таржима ва мослаштириш бўйича йўриқномага (translation and 
adaptation guideline) асосан барча материаллар аҳоли қатламлари чуқур ўрганилгани ҳолда 
ўзбек, рус ва қорақалпоқ тилларида тайёрланди.2 Материалларнинг таржимаси ва 
мослаштириш юзасидантаржимонларга қўйилган талаблар асосида миллий материалларни 
тайёрлаш учун юксак салохиятлли соҳа мутахассислари (таржимонлар ва таҳрирчилар) жалб 
2 Translation and Layout verification for PIRLS. Methods and procedures in PIRLS. 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI