3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

битум 
ва 
қатронлар 
қуйидаги гуруҳларга бўлинади: асфальтли 
тоғ жинслари (асфальтли оҳактош, қумтош, қумлар ва бошқалар) таркибидаги табиий битум, нефт 
ва уларнинг смола қисмларини қайта ишлаб олинадиган нефт битумлари; ёнувчан битумли 
сланецларни ҳайдашдан (таркибий қисмларга ажратиш) ҳосил бўлган моддани қайта ишлаб 
олинадиган сланец битумлари; тошкўмирни қуруқ ҳолда ҳайдаб олинадиган тошкўмир қатрони; 
торфни қуруқ ҳолда ҳайдаб олинадиган торф қатрони ва ёғочни қуруқ ҳолда ҳайдаб олинадиган 
ёғоч қатрони. 
Органик боғловчиларни асосий хоссаларига ва таркибига кўра қуйидаги синфларга бўлиш 
мумкин: 
– қаттиқ битум ва қатронлар 20–25°С ҳароратда қуюқ, 120– 180°С да эса суюқ ҳолатга 
айланади; 
– қайишқоқ битум ва қатронлар юқоридаги ҳароратларда қайишқоқ ва оқувчан ҳолатга 
айланади; 

---

107
– суюқ битум ва қатронлар 20–25°С ҳароратда тўкилувчан, таркибида эса учувчан сийрак 
молекулали углеводородлар мавжуд бўлиб, уни 15–120°С ҳароратда ишлатиш мумкин. Учувчан 
углеводороднинг буғланиб кетиши ҳисобига вақт ўтиши билан қуюқ битум ва қатрон хоссаларига 
эга бўлади. 
– битумли сув битум ёки қатрон заррачаларини ўзаро ёпишмаган ҳолда сувда сузиб 
юришини таъминлаш учун эмульгатор қўшилмаси билан жадал қориштириб олинган боғловчидир. 
Оддий ҳароратда битумли сув тўкилувчан ҳолатда бўлади. Уни қум ва йирик тўлдиргичлар билан 
қориштириб сақлаганда ундаги сув буғланиб битум заррачалари ўзаро яқинлашади ва қоришма 
ёки асфальт-бетон ҳолатига айланади. 
Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Barth E.I. Bitumen - Teere - Asph. Peche. 1961. n. 6. p. 231. 
2. John E Parson.Asphalts and road materials. Modern Technology.-New Jersey, USA, 1977.-244 p.
3. Горячие асфальтобетонные смеси, материалы, подбор смесей и строительство 
автомобильных дорог. Национальный центр по асфальтовой технологии NKAT, at Auburn 
University, USA, 3-е изд., 2009 г. с. 411.
4. Фрязинов В.В., Грудников И.Б. // Сб. науч. трудов БашНИИ НП «Проблемы производства 
и применения нефтяных битумов». - Уфа: Башкнигоиздат, 1973. - Вып. 11. - С. 45-58.