3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

аул
-База
р
 
н
ефт
и
 
К
умк
оль н
ефт
и
 
Ас
ак
а н
ефт
и
 
У
змал
ой
л 
н
ефт
и
 
М
уллахол
 
н
ефт
и
 
Г
азл
и
 г
/к
 
Се
р
н
ый г
/к 
 
М
уллахол
 г
/к
 
Жами
 
маҳалл
и
й
 
хомаш
ё 
Гудрон, смола, 
асфальтен 
моддалрнинг 100% 
улишида миқдорий 
кўрсаткичлари 
24,99 30,16 26,83 
19 
26,48 
28,1 
31,37 
9,2 
1,25 
2,89 
2,55 
19,44 
Жами: 
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 
100,0 
100,0 100,0 100,0 100,0 

---

108
Хомашё терминалида резервуар битумларини сифатини аниқлашда тадқиқот обеькти 
сифатида фойдаланилади. Унинг ташқи кўриниши бўйича тадфифот намунаси сифатида ўзининг 
қора ва қовушқоқли паста яьни қуйидаги физико-кимёвий кўрсаткичларини намоён қилади: 
Қовушқоқ ВЗ-3 бўйича 50°С да, сек-28;
зичлик 20°С да, кг/м³- 988; 
Нефтли фракциянинг миқдори, % -98гача 
Таркибида қолдиқ сув миқдори, % -22гача. 
Бунинг боғлиқлиги шундаки, нефт битум ўзида асос ҳолатида ҳзида бир хил бўлмаган 
масса миқдорини ва оғир молекулали углерод бирикмаларини ташкил этади. 
Кейинги илмий тадқиқот натижаларимиз яьни диапазон шуни кўрсатадики; Гуруҳ таркиби 
таҳлили ва аниқланган физик-кимёвий хусусиятлари аниқланди. 
Солиштирма оғирлик, г/см³ -0,990-1,150; 
Қотиш ҳарорати,°С -17-20; 
Қовушқоқлик ВЗ-4 бўйича 60°С да сек -10-12; 
Углеводородлар,шу жумладан, % 
Конденсирланган нафтенлар (асфалтенлар) -20-30; 
Алтелнафталинлар қоторидаги углеводородлар -15-25; 
Смолали моддалар -5-8. 
Юқорида олинган маьлумотлардан шуни хулоса қилиш мумкинки, резервуар нефт 
битумлари автомобил йўллари учун боғловчиларни олишнинг хом ашёси сифатида фойдаланиш 
ҳамда уни утилизация қилиш имкониятида жорий этиш мақсадга мувофиқ эканлиги исботланган. 
Ушбу қўйилган долзарб муаммони ечими сифатида сульфирланган нефт битумини 
лабаратория тажриба қурилмасида смолали олтингугуртли кислота концентирлаш анолог 
сифатида (битум) смолали боғловчиларни қумли-шағалли автомобил йўллари учун тўшама 
сифатида фойдаланиш кераклиги ҳақида илмий тажрибалари ўтказилди. 
Олиб борилган адабиётлар таҳлили шуни кўрсатадики, олиган эксперимент натиналари 
яьни маьлумотлар қуйидагиларни кўрсатиши мумкин;
Резервуар нефт битумлари зичлиги 930-1300 кг/м³ чегарасида,
Қотиш харорати - 3°С дан -80°Сгача,
Чақнаш харорати 35°С дан 120°С гача диапазонда ётади. 
Нефт битумида хажмига кўра сув миқдорининг кўпайиши ёки ортиши эмулбция туридаги 
кўринишда бўлишини содир этади. Унда стабилизация қилишда бир қатор табиий 
стабилизаторлардан асфальтенлар, смола ва парафинлардан фойдаланиш керак. 
Нефт битумларининг юқори қатламидаўзини нефт маҳсулотлар сувли бирикмасида 
миқдори 5% гача бўлган, хамда юқа дисперсли аралашмаларга тегишли эканлиги яьни “Сувда 
битум ” эмульция синфини ташкил этади. 
Бунда таркиб бўйича: 
Қатлам 70-80% битум ,
6-25% асфальтенлар,
7-20% гача смола,
1-4; гача парафинларни ташкил этади.
Сув миқдори эса 5-85 дан ошмайди. 

---

109
Нефт маҳсулотларининг асосида шуни кўришимиз мумкинки, нефт битумларининг юқори 
қатлами таркиби ва хусусиятлари уларни сақлашдаги ҳолатларига ҳам таьсир кўрсатади. Ушбу 
холат резервуарларда уларни сақлаши ва узоқ вақт туриб қолишидаги аҳамиятига боғлиқ. 
Нефт битумларини олтингугурт концентирлаш яьни сульфирлаш реакцияси ўрганилганда 
бир қатор қонуниятларни ўзида намоён бўлиб, олтингугурт кислоталарининг сарфига боғлиқлиги, 
ҳароратнинг ўзгариши ва ҳ.к. боғлиқдир. 
Бунда нефт битумларини сульфирлаш 130-140°С да ва 4-5 соат давомида олиб борилади. 
Сульфирланган нефт битумлар тўқ қора рангда бўлади, қаттиқ масса, битум қуйидаги 
хусусиятларни олиб келади: 
-солиштирма оғирлик -1,085-1,115 г/см³;
-қовушқоқлик ƞ ВЗ-4 бўйича 60°С да 40-43 секунд; 
-юмшаш ҳарорати 50-54°С да. 
Нефт битумларидан олинган боғловчилари йўл битумларига кўрсаткичлари жуда яқин 
эканлиги ҳам исботланган. 
Олинган сульфирланган нефт битумларини тўқ қора рангдаги қаттиқ масса, суюқ 
углеводородлар билан яхши аралашиши-боғловчилари қуйидаги хусусиятларни ўз ичига олади: 
-солиштирма оғирлик 1,085-1,115 г/см³; 
-қовушқоқлик ƞ ВЗ-4 бўйича 60°С да 40-43 сек; 
-юмшаш ҳарорати 50-54°С да содир бўлди. 
Тажриба намунасини аналог сифатида йўл битумига нисбатан таҳлил қилганда, олинган 
боғловчига нисбатан жуда яқинлиги қуйидаги (№ 2-жадвалда) кўришимиз мумкин.