laridandir. U Muhammad Ali eshon (1846-1898) nomi bilan mash-
hur'.
Muhammad Ali M arg ilo n shahriga qarashli Shaxidon qishlo-
g ‘ida o ‘rtahol dehqon va hunarmand Muhammad Sobir oilasida
dunyoga kelgan. Otasi uni bolaligida Buxoroga olib borib, Usmoncha
oxund domla maktabiga bergan. M uhammad Ali 16 yoshga to ig an id a
Samarqand yaqinidagi Karruh qishlog‘ida mulla Usmon oxund sudur
eshon xizmatiga beradi. To‘rt yildan so‘ng butun vodiyga tanilgan
o b ro ii ulamo Sultonxon to ‘ra eshon xizmatiga kiradi.
M uhammad Ali o ‘zining odamoxun, kam bag‘alparvarligi va
k o ‘ngli ochiqligi hamda chuqur mulohazakorligi bilan ustozi e ’ti-
borini qozonadi. U Aravondan Asakaga va Asakadan 0 ‘shga
o ‘tadigan y o id a qatnaydigan karvon va
y oiov ch ilar uchun xayrli
ish qiladi. Shahrixonsoyning tepasida Aravon bilan Asaka o ‘rtasidagi
karvon y o ‘li yonida joylashgan baland suvsiz yerda joy qilib,
Shahrixonsoydan k o ‘zalarda suv tashib kelib katta yo‘1 yoqasiga
o ‘matilgan xumlami to id iradi. Shahrixonsoyning 40-50 sarjinlik
baland qurg'oqlikda Muhammad Ali bog‘ barpo qiladi. Uning
mehnati bilan o ‘sgan daraxtlar soyasida suv t o i a xumlar y oio v chilar
chanqogini qondirdi. Bu ish unga obro‘ keltirib,
nom ini odamlar
og'ziga tushiradi. 1882 yidda Sultonxon t o i a eshon agar qazoyu
qadar yetsa, o ‘miga Muhammad Ali pir b o iish in i e io n qilgani bejiz
emasdi. M uhammad Ali 1887-1893 yillarda Makkayu Madinaga
borib haj qiladi, Hindiston va Rossiya shaharlarida b o iib qaytadi.
Muxlislari Mingtepa qishlogidan unga mos hovli-joy olib berishadi.
Eshonning yaxshi fei-atvori, kamtarona turmush tarzi,
boy hayotiy
tajribasi va keng dunyoqarashi uning muxlislari sonini tobora oshirib
bordi. Mingtepa tezda ko'plam ing qutlug‘ ziyoratgohiga aylandi.
0 ‘sha yillari Mingtepa 450 xonadonlik o ‘rtacha bir qishloq b o iib ,
unda 1200 nafarga yaqin o ‘zbek, tojik va qirg‘izlar istiqomat qilgan.
Ular dehqonchilik hamda hunarmandchilik bilan shug‘ullanganlar.
Eshon ham k o ‘plar qatori otasidan qolgan hunar - yigchilik bilan
m ashg‘ul b o ig a n . Bekor vaqtlarida muridlari olib kelib bergan
yog‘ochni tarashlab, yig qilib, muridlariga bir-ikkisini sovg‘a qiladi.
1 Bu q o ‘zg ‘alon tarixi haqida qarang: Fozilbck Otabek o ‘g ‘li. Dukchi Eshon
voqeasi. Farg'onada istibdod jallodlari. Nashrga tayyorlovchilar: S.Ahmad,
U.Dolimov, Sh.Rizaev. Т.: C ho'lpon, 1992; Egam nazarov Alinazar.
Siz bilgan
Dukchi Eshon (hujjatli qissa). Т., «Sharq». 1994; Muso Turkistoniy. U lug' Turkiston
fojiasi. II jild. Madina, 1979. Ю супов Е.Ю., Лунин Б.В. Андижанское восста
ние в советской исторической литературе. ONU, Т., 1987, №1; Hamid Ziyoev.
Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash. Т., «Sharq», 1998.
440
www.ziyouz.com kutubxonasi
Muridlar esa yig bilan ip eshsalar, biri ming boig an id ek xayol
qilishgan. Agar yig bilan yigirilgan ipdan to ‘n tikilgan b o ‘lsa, tabar-
ruk qilib, qariyalar tobutlarining ustiga yopmoq uchun olib qo‘yish-
gan. Zamondoshlarining hikoya qilishlaricha, M uhammad Ali o ‘rta
bo‘yli, cho‘qqi soqolli, kamsuxan, kulib turuvchi,
ovozi mayin bir
kishi bo‘lgan. U hamma vaqt b o ‘z kuylak va ishton bilan malla to ‘n
kiyib yurgan. Boshiga kichik salla va quloh qo‘yib, b o ‘z mahsi-
kovush kiygan. Muhammad Ali ziyorat uchun kelganlarga, hatto
murid va muxlislariga ham, o ‘zi dasturxon yozgan, non-osh qo‘ygan.
1890 yillarga kelib eshonning ziyoratchilari nihoyat ko‘payib
ketgach, muridlari unga 500 ot sig‘adigan otxona qurib berishadi1,
xom g ‘ishtli 12 gazli minorasini 34 gazga ko‘tarib, pishiq g ‘ishtdan
ishlab berishadi2.
M uhammad Ali cheklangan, shariat aqidalaridan o ‘zgani
tan olmaydigan ruhoniylarga qarama-qarshi o ‘laroq, davr talab-
ehtiyojlarini anglab yetgan peshqadam ulamo b o ‘lib, o ‘z oldiga aniq
maqsad qo‘ygan edi. U ana shu maqsad yo‘lida
barcha vositalarni,
hatto turli sehr va «karomat»lami ham ishga solganki, natijada uning
muridlari safiga dehqon, chorvador, hunarmandlardan tashqari,
mulkdor tabaqalar, hatto mahalliy m a’muriyat vakillari ham
qo‘shilgan. Eshon ziyoratchilaming ko‘z oldida o ‘t-olov yoqmay
qozon qaynatgan. Aslida esa bu ishni tabiiy devor ichidan o ‘tkazilgan
maxsus quvurlar orqali keladigan issiqlik bajargan.
Bu ishlarda
muhandislikdan va Yevropa fan-texnikasi yutuqlaridan xabardorligi,
chet ellarda b o iib , ko‘p narsa o ‘rganganligi ham qo‘l kelgan.
Eshonning obro‘-e’tibori qanday ko4arilib ketganini «minora
voqeasi» yaqqol ko‘rsatadi. Xom g ‘ishtdan tiklangan minorani 34 gaz
ko‘targanlaridan so‘ng bir qancha vaqt o ‘tgach, u bolalar o ‘qiydigan
maktab tomon og‘adi. Buni ko‘rgan hushyor odamlar minorani buzib,
qayta qurish haqida gapirganlarida johil so‘filar «hazrat eshonning
karomatlari bilan bo‘lgan narsa yiqilmaydi, qiyomatgacha shu
holatda turadi», - deyishadi. Maktabni boshqa tarafga ko‘chirishga
ham ko‘nishmaydi. Minoraning maktab tomon qulashi arafasida
ham johil so‘filar bu minoraning xom g ‘isht ustiga qurilganini bir
karomat,
shuncha yorilib, bir tarafga og‘ib yiqilmaganini ikkinchi
karomat deb hisoblashgan. 1896 yilda minora qulab, maktabning
yarmini bosib qolishi natijasida so‘fi va 23 bola halok bo ‘ladi, 15
bola jarohat oladi. Ammo bu voqeani ovoza qilmay darhol, bosti-
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
