182
Yuqorida aytib o’tilganidek har qanday sug'urtalovchining ishida aktuar
hisob-kitoblar markaziy o'rinni egallaydi. Bu uning moliyaviy ahvoli va bozordagi
barqarorlikka bog'liq.
Har qanday mahsulot singari, sug'urta xizmati ikkita qiymatga ega:
- sug'urta to’lovi orqali sug'urta himoyasini ifodalovchi iste’mol narxi;
- sug'urta xizmatlari bahosida ifodalangan narx
44
.
Aktuar hisob-kitoblar sug’urta xizmati qiymatining ikkinchi turi bilan bog'liq,
ya'ni. Sug'urtalovchining sug'urtalanganlarga ko'rsatadigan sug'urta xizmatlarining
qiymati va narxini aniqlashda foydalaniladi.
Sug'urtalanuvchilar
tomonidan
to’langan
sug'urta
mukofotlari
sug'urtalovchining sug'urta fondini tashkil etadi. Aktuar
hisob-kitoblar yordamida
har bir sug'urta qildiruvchining sug'urta fondini yaratishda ishtirok etish ulushi
aniqlanadi.
Ob'ektni
sug'urtalash
uchun
zarur
bo'lgan
xarajatlarni
aniqlash
sug'urtalovchining faoliyatidagi eng qiyin va hal qiluvchi daqiqalardan biridir.
Sug'urta xarajatlari hisoblanadigan shakl sug'urta yoki aktuar hisob kitoblar
kalkulyatsiyasi deb ataladi.
Aktuar hisob-kitoblarni amalga oshirish eng muhim vazifa bo’lib, sug'urta
ta’rif stavkasining tarkibini aniqlaydi.
Bu sizga sug'urtalovchi tomonidan
ko'rsatiladigan xizmatlarning narxini hisoblash va sug'urtalovchining faoliyatidagi
aniq iqtisodiy natijalarni tahlil qilish imkonini beradi.
Xalqaro aktuar uyushmasi (IAA) tomonidan aktuariylar uchun standart
talablar ishlab chiqilgan. Ba'zi mamlakatlarda aktuariylarni tayyorlashga bo'lgan
talablar tarixan rivojlangan va milliy sug'urta bozorining o'ziga xos xususiyatlari
bilan bog'liq.
Sug'urtalashning asosiy
printsiplaridan biri shundaki, sug'urtalanuvchilarning
ko’plab xatarlari belgilangan sug'urta mukofotlari evaziga sug'urtalovchiga
beriladi.
Mijoz juda katta moliyaviy yo'qotishlarini ancha kichik xarajat evaziga,
ya’ni, sug'urta mukofotlari bilan almashtiradi.
44
Страхование: учебник/под ред. ред. Т.А.Федорова. М.: Экономистъ, 2007.
183
Sug'urtalovchi (sug'urta kompaniyasi) uchun esa judayam murakkab vazifa
paydo bo’ladi. Turli xil shartnomalar bo'yicha sug'urta portfelini tashkil etganligi
sababli, uning vazifasi ikki miqdor balansi muammosiga qisqartiriladi: u
tomonidan belgilangan sug'urta tarifining qiymati va uni qoplashi kerak bo'lgan
jami yo'qotishlar qiymati. Turli xil shartnomalar bo'yicha sug'urta portfelini tashkil
etganligi sababli, uning vazifasi ikki miqdor balansi muammosiga qisqartiriladi: u
tomonidan belgilangan sug'urta tarifining qiymati va uni qoplashi kerak bo'lgan
jami yo'qotishlar qiymati. Bu butun kompleks muammoni hal qilishni talab qiladi.
Agar hayotni sug'urtalash haqida gapiradigan bo'lsak, demografik omillarni va
aholining turli guruhlarining ijtimoiy-iqtisodiy holatini hisobga olishimiz kerak.
Mulkni sug'urtalashda esa hajmiga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan omillar
o'rganiladi.
Inflyatsiya, defolt, sug'urtalovchilarning bozordagi raqobati kabi
noaniqliklar aktuariy hisob kitobida alohida rol o'ynaydi. Bundan tashqari, aktuar
sug'urta nazorati organlarining talablarini hisobga olishi kerak. Sug'urtalanadigan
risklar ularning yuzaga kelish ehtimoliga, zararning miqdoriga qarab har xil
bo’ladi, shuning uchun har bir sug'urta qildiruvchining sug'urta mukofoti u himoya
qilinadigan xavf bilan mutanosib bo'lishi kerak.
Shu sababli, aktuariylar yangi tarif
ishlab chiqishda sug'urtalanuvchilarni har xil sinflarga bo'lishi va har bir bunday
sinf uchun sug'urta mukofotining miqdorini belgilash talab etiladi. Sug’urta ta’rif
stavkalarini
hisoblash, zamonaviy aktuariylarning vazifalaridan biri hisoblanadi.
Boshqa vazifalariga ish yuritish uchun zarur xarajatlarni matematik asoslash,
ularning rivojlanish tendensiyalarini bashorat qilish, sug’urtalovchining optimal
invetitsiya portfelini yaratish, zarur zaxira fondlarini matematik asoslash hamda
ularni shakllantirish manbalari va aniq usullari bo’yicha
takliflar berish,
shakllantirilgan sug’urta portfeliga qayta sug’urtaning taxminiy ehtiyojini baholash
kabilarni keltirishimiz mumkin. Umuman olganda, zamonaviy sug'urta
kompaniyasi faoliyatida aktuariyning asosiy vazifasi kompaniyaning to'lov
qobiliyatini ushlab turish, istalgan vaqtda o'z majburiyatlarini bajarilishini
kafolatlash bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqishdir. Aktuariyning o’ziga quyidagicha
ta’rif berishimiz mumkin. U biznes, moliya
va ijtimoiy sohada murakkab
184
vazifalarni belgilash, tahlil qilish va hal qilish, individual va korporativ xavflarni
baholash, matematik usullardan foydalangan holda sug’urta ta’rif stavkalarini
ishlab chiqadigan, ehtimoliy usullar va tasodifiy jarayonlar bo'yicha
malakali
mutaxassis. Shunday qilib, aktuar hisob-kitoblar har qanday sug'urtalovchining
ishida muhim ahamiyatga ega va quyidagi vazifalarni hal qilishga mo'ljallangan:
sug’urta yig’indisi doirasida risklarni guruhlash, ya’ni umumiy sug’urtadagi
risklarni bir xil turini yaratish maqsadida risklarni ilmiy tasniflash talabini bajarish;
sug'urta hodisasi ro'y berishining matematik ehtimolligini hisoblash, zarar
keltirish oqibatlarining davriyligi va og’irlik darajasini alohida risk guruhlari va
shuningdek umuman sug'urta yig’indisi bo’yicha aniqlash;
sug'urtalovchining ish yuritish uchun zarur bo'lgan
xarajatlarini matematik
asoslash va ularning rivojlanish tendensiyalarini bashorat qilish;
sug'urtalovchining zarur zahira fondlarini matematik asoslash, ularni
shakllantirishning aniq usullari va manbalarini taklif qilish.
Do'stlaringiz bilan baham: 
