M abduraimova, N. Abdullaeya

Aktuariy
(lotin tilida “actuaries” – tez yozuvchi), hayotni uzoq muddatli 
sug'urtalash uchun tarif stavkalarini hisoblashning ilmiy asoslangan usullarini 
ishlab chiqish bilan shug'ullanadigan, sug'urta matematika statistikasi sohasidagi 
mutaxassis
39
; 
Aktuariy 
- sug'urtaning matematik jihatlari bo'yicha, masalan, mukofotlarni 
hisoblash, polis bo'yicha majburiyatlar va boshqa qiymatlar bo'yicha malakaga 
ega bo’lgan shaxs
40
. 
Aktuariy 
-
ehtimoliy usullar sohasida o'qitilgan kasb bo’lib, biznes, moliya 
va ijtimoiy sohadagi murakkab muammolarni aniqlash, tahlil qilish va hal 
qilishda matematik usullardan foydalangan holda, individual va korporativ 
xavflarni baholaydi va moliyaviy jihatdan ishonchli sug'urta va pensiya 
ta’riflarini ishlab chiqadi
41
- deb, o’z mualliflik ta’riflarini keltirib o’tishgan chet 
el olimlari.
“Aktuar xizmatlarini taqdim etish tartibi” to'g'risidagi nizomda aktuariyga 
quyidagicha ta’rif berilgan.
Aktuar
- maxsus vakolatli davlat organi tomonidan belgilangan tartibda 
aktuar guvohnomasini olgan va aktuar tashkiloti shtatida bo'lgan yoki aktuar 
tashkilot bilan fuqarolik-huquqiy shartnoma tuzgan shaxs. 
Aktuariyning ko'pgina ma'lumotlari sug'urta va investitsiya biznesida 
39
Райзберг
 
Б
.
А
., 
Лозовский
 
Л
.
Ш
., 
Стародубцева
 
Е
.
Б
. 
Современный
 
экономический
 
словарь
.- 
2
-
е
 
изд
, 
испр
. 
М
.
:

ИНФРА
-
М
. 
479
 
с
.. 
1999
.
40
Д. Бланд, Страхование: принципы и практика. М. Финансы и статистика, 1998, с. 369 
41
Ж. Лемер - руководитель Департамента страхования и риска Warton School, вице-президент ASTIN

---

173 
qo'llanilib, pul oqimi ehtimolini baholashda ishlatiladi. 
Sug'urta biznesining muvaffaqiyatli ishlashida matematik asosni mos 
ravishda ishlab chiqish sug'urta sohasining jadal rivojlanishi uchun asos bo’lib 
xizmat qiladi. Zero, statistik va aktuar tadqiqotlar sug'urta kompaniyasiga bir 
tomondan, o'zining to'lov qobiliyatini va moliyaviy barqarorligini, boshqa 
tomondan raqobatbardoshlikni saqlab, tarif siyosatini to'g'ri shakllantirishga 
imkon beradi.
1992 yilda Rossiyada sug'urta sohasi qayta tiklanganidan so'ng, har yili 
yuzlab sug’urta kompaniyalari to'lovga qodir emas deb e’lon qilina boshlandi. 
2010 yilga kelib ularning soni 2003 yilga nisbatan qariyb 2 baravar kamaydi. 
Buning asosiy sababi bo’lib, noto'g'ri hisoblangan sug'urta stavkalari va zaxiralar, 
ya'ni. noto'g'ri o'tkazilgan aktuar va statistik tadqiqotlar hisoblanadi. Bularning 
barchasi aktuar hisob-kitoblar sug’urta sohasining muhim bir bo’g’ini 
ekanligidan dalolat beradi.