M abduraimova, N. Abdullaeya

Nazorat savollari: 
 
1.
Sug’urtalovchining moliyaviy barqarorligi deganda nimani tushunasiz. 
2.
Sug’urtalovchining moliyaviy barqarorligining asosiy yo’nalishlari bo’lib 
nima hisoblanadi. 
3.
Sug’urta tashkilotining aylanma mablag’lari deganda nimani tushunasiz. 
4.
Sug’urta tashkilotlarining moliyaviy resurslari deganda nimani tushunasiz. 
5.
Sug’urta tashkilotlarining moliyaviy resurslarini shakllanish manbalari 
deganda nimani tushunasiz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

171 
VIII BOB. AKTUARIYLAR BOSHQARMASI VA UNING FAOLIYATINI 
TASHKIL ETISH 
 
8.1 Aktuariylarga umumiy tavsif 
Qadimgi Rimda aktuari (
actuariu
) rasmiy ravishda tayinlangan, Senat 
qarorlarini yozib va undagi munozaralarni kunlik qayd qilib boradigan shaxs 
hisoblangan. Ma'lumki, "aktuariy" atamasi birinchi marta biznes munosabatlarida 
1762 yilda, Londonda "Adolatli hayotni sug'urtalash va omon qolish" jamiyati 
tashkil etilganida ishlatilgan.
Hamkorlik to'g'risidagi hujjatda jamiyatning bosh 
ijrochi direktori aktuar deb nomlanishi kerakligi belgilab qo'yilgan edi.
Ushbu 
nom jamiyatni asos solgan guruhning rahbari Edvard Rou Moreres tomonidan 
tanlangan bo’lib, Moresning lotin tiliga bo'lgan sevgisini aks ettirgan. Bosh 
ijrochi direktorning asosiy vazifalaridan biri, jamiyat tomonidan tuzilgan 
shartnomalarni ro'yxatdan o'tkazish edi, bu vazifa esa Qadimgi Rimda Senat 
qarorlarini qayd etib boradigan aktuariylar bilan bir qator o'xshashliklari mavjud 
edi. Jamiyatning dastlabki yillarida aktuar lavozimi kompaniya kotibi lavozimiga 
ko'proq mos kelardi. U direktorlar kengashi va umumiy yig'ilishlari buyruq va 
bayonnomalari uchun javobgar bo’lib, shuningdek qo'shimcha ravishda jamiyat 
daromadlar va xarajatlar kitobini yuritishi kerak edi.
1775 yilda ushbu lavozimga 
matematik Uilyam Morgan tayinlandi, u o'z faoliyat doirasini maqbul sug'urta 
mukofotlarini hisoblash va kompaniyaning moliyaviy operatsiyalarining 
ishonchliligini ta'minlash bilan chekladi. O'shandan beri "aktuar" nomi ushbu 
moliyaviy-matematik ishni bajarganlarga nisbatan qo'llanila boshlandi. "Aktuariy" 
atamasi birinchi marta Buyuk Britaniya qonunchiligida 1819 yilda ishlatilgan. 
Oldin aktuariylar asosan hayotni sug’urtalashda foydalanilgan. “Simulyatsiya 
qilingan o'lim va omon qolish ehtimolini moliyaviy matematika” tushunchasi bilan 
birlashtirish ushbu kasbning dastlabki rivojlanish belgilaridan biri bo’lgan. Keyingi 
davrda aktuariylar hayotni sug'urtalashdan tashqari boshqa sug’urta turlari bilan 
ham shug’ullana boshladi. Bu sug’urta turlarida ko’proq noaniqliklar mavjudligi 
sababli aktuariy hisob-kitoblarida murakkabroq matematika va statistikani qo’llash 

---

172 
talab qilinadi. Ko'pgina mamlakatlarda aktuarilar moliya va investitsiyalar 
sohasida, jumladan investitsiya portfelini boshqarish, fond birjalari brokerlari va 
brokerlarni boshqarish bo'yicha tadqiqotlar, investitsiyalarning samaradorligini 
o'lchash va monitoring qilish, daromadlar va xarajatlar o'rtasidagi bog'liqlikni 
boshqarish yoki zamonaviy moliyaviy instrumentlar ( masalan, variantlar, kuponlar 
va fyucherslar )ni tahlil qilish kabi sohalarda ham faol ish olib bormoqdalar. Ba'zi 
mamlakatlarda (Fransiya va Belgiya) aktuarilar bank va boshqa moliyaviy 
institutlarda ham muhim rol o'ynaydi.