M abduraimova, N. Abdullaeya

Ku=V/St 
Bu yerda Ku-zararlilik koeffitsiyenti 
V-to’lab berilgan sug’urta qoplamasi summasi (so’mda); 
St-jami sug’urta jamlanmasi summasidan zararlangan obyekt summasiga 
to’gri keladigan sug’urta summasi (so’mda). 
Bitta zararlangan sug’urta obyektiga to’g’ri keladigan o’rtacha sug’urta 
summasi jami sug’urta jamlanmasidan bitta zararlangan sug’urta obyektiga to’g’ri 
keluvchi sug’urta summasini sug’urta hodisasi natijasida zararlangan obyektlar 
soniga bo’lish orqali aniqlanadi: 
S=St/t 
Bu yerda S-bitta zaralangan sug’urta obyektiga to’g’ri keluvchi o’rtacha 
sug’urta summasi (so’mda); 
St-jami sug’urta jamlanmasidan bitta zararlangan sug’urta obyektiga to’g’ri 
keluvchi sug’urta summasi (so’mda); 
t-sug’urta hodisasi ro’y berishi natijasida zaralangan sug’urta obyektlar soni 
(donada). 
Risk yuki (Tr) bir zararlangan sug’urta obyektiga to’g’ri keluvchi o’rtacha 
sug’urta summasini bir sug’urta obyektining o’rtacha sug’urta summasiga bo’lish 
orqali aniqlanadi: 
Tr=St/S=St/t:S/N=Stxn:Sxt 
Bu yerda Tr-risk yuki. 
Zararlik normasi yoki qoplama koeffitsiyenti (Nu) to’lab berilgan sug’urta 
qoplamasini yig;ilgan sug’urta badallari summasiga bo’lish va foizini aniqlash 
orqali hisoblanadi: 
Nu=V/Rx100% 
Bu yerda Nu-zararlik normasi(foizda); 

---

188 
V-to’lab berilgan sug’urta qoplamasi summasi (so’mda); 
R-yig’ilgan sug’urta badallari summasi (somda). 
Zarar og’irligi (Tu) yoki zarar hajmi risk og’irligi va zararlik koeffitsiyentini 
ko’paytirish orqali aniqlanadi: 
Tu=KuxTr=V/StxStxN/Sxt=VxN/Sxt 
Bu yerda Tu-zarar og’irligi. 
Zararning davriyligi (Ru) sug’urta hodisalari davriyligini risk koeffitsiyentiga 
bo’lish orqali aniqlanadi: 
Ru=RsxKk=L/Nxt/L=t/N 
Bu yerda Ru-zararning davriyligi; 
t-sug’urta hodisasi ro’y berishi natijasida zararlangan obyektlar soni; 
N-sug’urta obyektlar soni. 
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, sug’urta tashkiloti tomonidan sug’urtalash, 
o’zaro sug’urtalash va qayta sug’urtalash operatsiyalarini amalga oshirishda har 
qanday sug’urta turi bo’yicha ta’riflar hisob-kitobi aktuar hisob-kitoblarga 
tayanilgan holda aniq sug’urta obyektining qiymatiga nisbatan hisoblab chiqiladi. 
Umuman aktuar hisob-kitoblar yordamida sug’urta xizmati hamda sug’urtalovchi 
tomonidan sug’urtalanuvchiga ko’rsatiladigan xizmatning qancha turishi 
aniqlanadi. 
Hozirgi vaqtda O’zbekiston Respublikasida sug’urta kompaniyalari 
tomonidan sug’urta ta’riflarini ishlab chiqishda va sug’urta zaxiralarini 
shakllantirishda aktuar hisob-kitoblarning zamonaviy uslublaridan foydalanish 
qoniqarli darajada emas. Aksariyat sug’urta kompaniyalari sug’urta ta’riflarini 
ishlab chiqishda aktuar hisob-kitoblardan umuman foydalanmaydi. Bunga asosiy 
sabablardan biri respublikamizda aktuar hisob-kitoblar metodologiyasining 
yaratilmaganligi va mutaxasislarning kamligidir.