Qarshi davlat universiteti republic of uzbekistan

Pedagogik muloqot tuzilishi.
Ibtidoiy to‘zum davridan boshlab, kishilar ma’lum ijtimoiy 
munosabatlar asosida bir – birlari bilan aloka kila boshlaganlar. Muloqot insonning mehnat 
faoliyatida eng muxim soxa xisoblangan. 
Boshqacha aytganda, muloqot inson faoliyatining ruhiy hamda ma’naviy asosi natijasida 
yuzaga kelayotgan ijtimoiy extiyojlar bilan birgalikda namoyon buladi. 
«Shaxslar faoliyatining motivatsiyasining asosi sifatida yuzaga chikayotgan extiyoj, 
manfaat, manfaatdorlik kabi ijtimoiy – iktisodiy omillar ma’lum ma’noda ularni maksadli uy – 
fikrlari, istaqlarini yuzaga chikishga ham sabab buladi. Shaxslararo munosabatlarni, muloqot 
madaniyatini kay darajada shaqllanishiga ham sezilarli ta’sir o`tkazadi. Binobarin, muloqot 
odamlar orasida amalga oshiriladigan faoliyatlar ichida yetakchi urin egallab, u insondagi eng 
muxim extiyojlarni jamiyatda yashash va o‘zini shaxs deb xisoblash bilan bog`liq extiyojni 
kondiradi. Shuning uchun ham uning Har bir inson uchun ahamiyati kattadir». ( V.M.Karimova. 
Ijtimoiy psixologiya asoslari. Toshkent. 1994 yil. 35 – bet ). Muloqot odamlarning birgalikdagi 
faoliyatlari, extiyojlaridan kelib chikadigan turli faolliklari mobaynida bir – biri bilan o‘zaro 
munosabatlarga kirishish jarayonidir.
«Har bir shaxsning jamiyatda ado etadigan faoliyatlari o‘zaro munosabat va ta’sir 
shaqllarini o‘z ichiga oladi. Chunki Har Qanday ish avvalo odamlarning bir – birlari bilan til 
topishishni, bir – birlariga turli xil ma’lumotlarni o‘zatishni, fikr almashinuvi kabi murakkab 
hamkorlikni talab etadi. Shuning uchun ham Har bir shaxsning jamiyatda tutgan urni, ishlarining 
muvaffakkiyati, obrusi uning muloqotga kirisha olish kobiliyati bilan bevosita bog`liqdir. Bir 
karashda osonga uxshagan shaxslararo muloqot jarayoni aslida juda murakkab bo`lib, unga odam 
xayoti davomida urganib boradi. Muloqotning psixologik jixatdan murakkab ekanligi haqida 
tanikli psixolog B.F.Parigin shunday yozadi :
а). individlarning o‘zaro ta’sir jarayoni ; 
b). individlar o`rtasidagi axborot almashinuv jarayoni ; 
v). bir shaxsning boshqa shaxsga munosabat jarayoni ; 
g). bir kishining boshqalarga ta’sir kursatish jarayoni ; 
d). bir – biriga hamkorlik bildirish imkoniyatlari ; 
ye). shaxslarning bir – birini tushunish jarayoni. 
Muloqot o‘z xususiyatlariga kura turli shaql va kurinishlarga ega buladi. Muloqot inson 
amaliy faoliyatining moddiy – ma’naviy shaqllarini hamda uning extiyojlarini o‘zida aks ettiradi. 
(«Xalq ta’limi» jurnali, 2003 yil, 3 – son, 48 – bet). 
V.A.Kan-Kalik fikricha pedagogik muloqot jarayoni quyidagicha tŏziladi:
•
Pedagog tomonidan sinf bilan bŏlgusi muloqotni modellashtirish (prognostik etap);
•
Dastlabki ŏzaro faoliyatdagi bevosita muloqotni tashkil etish (Kommunikativ aloka);
•
Pedagogik jarayon borishida muloqotni boshqarish;
•
Amalga oshirilgan muloqotni tahlil etish va uni yangi faoliyat uchun modellashtirish.
Muloqotning har bir bosqichida ŏqituvchi nimani bilishi kerak? 
Modellashtirish bosqichi auditoriyaning ŏziga xosligi, xususiyatlarini bilishini talab etadi: 
bilish faoliyati xarakteri, uchrashi mumkin bŏlgan qiyinchiliklar: ish dinamikasi 

---

37 
tayyorlanayotgan dars ŏzaro hamkorlikka mos va faqat ŏqituvchi shaxsidan emas, balki ŏquvchi 
shaxsi tomonidan ham ŏylangan bŏlishi, turli variantlarda tŏzilishi lozim.