Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

2.3. Физикалық қәсийетлер 
Тығызлық

(г

см
3
, кг

м
3
) – абсолют тығыз материалдыӊ кӛлем бирлигиндеги массасы 
болып есапланады. Егер материаллар массасын m, тығыз ҳалаттағы кӛлемин V
a
деп 
белгилесек, онда: 
P

m

V
a
Абсолют тығыз материаллар жүдә кем болып, оларға кварц, шийша, полат, 
пластмассалардыӊ айрым түрлери киреди. Практикада бундай қатты материаллардыӊ 
тығызлығы тәрезилер ҳәм кӛлем ӛлшеў әсбаплары жәрдеминде анықланады. Суйық 
ҳалаттағы материаллар (суйық шийша, майлы бояўлар, полимерлер) тығызлығы пикнометр 
ямаса ареометрлер жәрдеминде табылады. Айрым қурылыс материалларыныӊ тығызлығы 
(г

см
3
) тӛмендегише: 
2.1-кесте 
Битум 
0,9-1,2 
Керамикалық гербиш 
2,5-2,8 
Суў (4
0
С да) 
1,0 
Кварц қумы 
2,6-2,7 
Гранит 
2,6-2,9 
Портландцемент 
2,9-3,1 
Шағал 
2,7-2,9 
Шийша 
2,5-3,0 
Ағаш 
1,35-1,6 
Полат 
7,8-7,9 
Орташа тығызлық 
- 

m 
(кг

м
2
), материалдың тәбийий ҳалаттағы массасыныӊ 
кӛлемине болған қатнасы болып есапланады. Егер материал массасын m, тәбийий ҳалаттағы 
кӛлемин V деп белгилесек, онда 

m

m

V 
Айрым қурылыс материалларыныӊ орташа тығызлығы (кг

м
3
) тӛменде келтирилген: 
2.2-кесте 
Аўыр (әпиўайы) бетон 
2100-2600 
Шийшапласт 
2000 
Жеӊил бетон 
1200-1800 
Кӛбикли полимер 
15-20 
Гранит 
2600 
Қарағай ағашы 
400-600 
Әпиўайы гербиш 
1700-1900 
Минерал пахта 
200-400 
Айна шийшасы 
2650 
Полат 
7850 
Геўеклик
(П) материал толық кӛлеминдеги (V) геўеклер (V
п
) кӛлеми менен 
белгиленеди: 
П

V
п

V ямаса П

(1-

m

)
.
100% 
Материаллар геўеклери ҳаўа, газ ямаса суў менен толық болып, үлкен аралықта болады 
(0 дан 98% ке шекем). Геўеклик материаллардыӊ тийкарғы қәсийетлерин белгилеўши 
кӛрсеткиш болып табылады. Бул кӛрсеткишлер арқалы материаллардыӊ беккемлиги, орташа 
тығызлығы, ығалланыўшаӊлығы, ыссылық ӛткизиўшеӊлиги, суўыққа ҳәм химиялық 
орталықларға шыдамлылығы ҳәм басқа қәсийетлери туўралы түсиник пайда етиў мүмкин. 
Жабық геўеклердиӊ кӛплиги материал шыдамлылығын белгилейди. Оныӊ геўеклери 
ҳаққындағы толық мағлыўмат сынап порометриясы усылында алынады. Бул усылға муўапық 

---

10 
материаллардыӊ дифференциал ҳәм интеграл геўеклиги, яғный геўеклердиӊ характери ҳәм 
радиуси туўралы жуўмаққа келиў мүмкин.