Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

3.3-сҥўрет. Блоклар 
а-ажыратылған; б-жонылған; в-пышқыланған 
Дийўал таслары сыртқы дийўал ушын орташа тығызлығы 2300 кг

м
3
тан кем болған таў 
жынысларынан таярланады. Таслардыӊ суў сиӊдириўшеӊлиги 30% ке шекем, суўыққа 
шыдамлылығы 15 циклдан кем болмаслығы керек. 
Плиталар қурылыста кеӊ кӛлемде ислетиледи. Жоқары беккемлик, қаттылық ҳәм 
суўыққа шыдамлылыққа ийе болған гранит тәризлилер ҳәм басқа магматикалық таў 

---

27 
жыныслары монументал имарат фундаментлеринде, дәрья қырғақларын беккемлеўде, кӛпир 
қапламларында ислетиледи. Мрамор, чиғаноқли ҳәктас, гипс, ангидрит сыяқлы таслар 
тийкарындағы плиталар админстративлик имарат ҳәм иншаатлардыӊ ишки безеўи ушын 
ислетиледи. Имарат ҳәм иншаатлардыӊ сыртқы безеўи ушын атмосфера орталығына 
шыдамлы ҳәктас, доломит, қумтош, вулкан туфлары, мрамор сыяқлы тас плиталар 
ислетиледи. Сыртқы безеў плиталары қалыӊлығы 4-8 см, ишки безеў плиталары қалыӊлығы 
болса 1,2-4 см болады. Соӊғы жылларда алмаз пышқылар жәрдеминде кесилген 5-10 мм 
қалыӊлықтағы тежемли тас плиталар имаратлардыӊ ишки безеўи ушын қолланылмақта. 
Гранит, андезит, диабаз, кварцит сыяқлы кислотаға шыдамлы таслар тийкарындағы 
плиталар химия санаатында, минерал тӛгинлерди сақлайтуғын имаратларды ҳәм сол 
сыяқлыларды коррозиядан сақлаўда ислетиледи. 
Имарат ҳәм иншаатлар поллары ҳәм лесницаларында ислетилетуғын таслар безеў 
сыпатынан тысқары желиниўге шыдамлы ҳәм сирпанмаслик талапларына жуўап бериўи 
керек. Тротуар плиталары тығыз, суўыққа шыдамлы қумтош, гнейс, ҳәктас сыяқлы 
таслардан таярланады. Олар тәреплери 20-80 см, қалыӊлығы 4-15 см болған квадрат ямаса 
туўры тӛрт мүйеш формасында болады. 
Брусчатка ҳәм борт таслары тийкарынан тығыз, суўыққа шыдамлы магматикалық таў 
жынысларынан механизацияласқан усылда таярланады ҳәм жол қурылысында қаплама 
материал сыпатында ислетиледи. Борт таслары бийиклиги 30-40 см, ени ҳәм узынлығы 
түрлише болыўы мүмкин. 
Табийий тас материаллары ҳәм буйымларын тасыў ҳәм сақлаўда оларды механикалық, 
ҳаўа райы тәсирлеринен сақлаў зәрүр. Әсиресе жилоланган плиталар тасылып атырғанда, 
түсирилип атырғанда қәўипсизлик илажлары жоқары болыўы керек. Бундай плиталар 
арасына қағаз қойылыўы тийис. Қаплама тас плиталары складларда ҳәм бастырмаларда 
түрлерге ажыратылған ҳалда сақланады.