Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

31.4 Ағаштыӊ нуқсонлари 
Ағаштыӊ нуқсонларига терек денесиниң формасы ӛзгериўи, дүзилисиниң нормал 
ҳалаттан парықланыўы, биологиялық факторлар тәсиринде бузылыўы киреди. Ағаштыӊ 
нуқсонлари оныӊ сапасын пәсейттиреди ҳәм ислетиў тараўын кескин кемейттиреди. Шәртли 
түрде ағаш нуқсонларини тӛмендеги топарларға бӛлиў мүмкин: кӛзлер, жарықлар, ағаш 
денеси нормал формасыныӊ ҳәм ағаш дүзилисиниң бузылыўы, реңиниң түрлениўи, шириўи, 
қуртлаўы ҳәм т.б. 
Кӛзлер.
Кӛз терек денесиндеги кесилген шақадан қалған тийкар есапланады. Терек 
қанша кӛп шақалы болса, оннан таярланған ағаш та соншелли кӛзли болады. Кӛзлер ағашты 
қайта ислеўди қыйынластырады ҳәм механикалық қәсийетлерин жаманластырады. Әсиресе, 
ағаш созылыўға ислейтуғын орында кӛзлер үлкен қәўип туўдырады. Кӛзлер қырқымы 
шеңбер, овал, созылған формасында болады. (31.3-сүўрет). 
Ийне жапырақлы тереклер, соның ишинде қарағайда панжа тәризли кӛзлер ушырасады. 
Олар ӛзекке салыстырғанда симметриялық жайласады ҳәм әдетде узынша оваллар 
кӛринисинде болады. 
31.3-сҥўрет. Ағаш кӛзлериниӊ тҥрлери 
а-саламат кӛз; б-шох тәризли кӛз; в-түсип кететуғын кӛз. 
Жарықлар
. Жарықлар ишки факторлар (мағзи кеўиўи) ҳәм сыртқы факторлар (самал 
ҳәм суўық тәсири) тәсиринде ағаштыӊ талшықлары бойлап жарылыўы нәтийжеси 
есапланады. Жарықларды шәртли түрде чатноқ, ажроқ, суўықдан жарылыў ҳәм кеўип 
жарылыў түрлерине ажыратыў мүмкин. 
Теректиң иштен жарылыўы чатноқ делинеди.
Чатноқ радиал бағытда болып, ағаш 
денесиниң ӛзеги арқалы ӛтеди. Чатноқ әпиўайы ҳәм қурамалы болыўы мүмкин. Әпиўайы 
чатноқ кесе кесимдеги бир ямаса еки жарықлардан ибарат болып, бир диаметр бойлап 
бағдарланған (13.4, а-сүўрет). Қурамалы чатноқ кесе кесимдеги еки ҳәм бир неше 
жарықлардан ибарат болып, бир-бирине салыстырғанда мүйеш астында жайласқан болады. 
Ажроқ ағаштыӊ жыллық кольцо бойлап жарылыўы болып, ағаш талшықларыныӊ 
пүтинлигин бузады, ӛним сапасын пәсейттиреди (31.4, б-сүўрет). 
Терекке қатты суўық тәсир еткенде ол ашық ямаса жабық формада бойлама 
жарылады.(13.4, в-сүўрет). Бундай жарықлар ағаш материаллар сапасын бузады. 

---

202 
Ағаш тәбийий ямаса жасалма кептирилгенде жарылыўы мүмкин. Жарылыў радиал 
бағытта болып, әлбетте ӛним сапасын бузады. (31.4, г-сүўрет).