Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

 
Эмулсия ҳәм пасталар 
Битум ҳәм қатрон эмулсиялары битум ҳәм қатрон байланыстырыўшылардың 
ӛлшемлери 1 мкм болған бӛлекшелериниӊ суў орталығындағы дисперсиясы есапланады. 
Эмулсияның турақлылығын тәмийинлеў ушын дисперсия қурамына сирт-таранглигини 
кемейттириў мақсетинде сирт-актив затлар киритиледи. Эмулгаторлар сыпатында нафтен, 
сулфонафтен, смолалы органикалық кислоталар сабынлары, сулфит-дрожалы бражка ҳәм 
басқалар ислетиледи. Қатты эмулгатор сыпатында жүдә майда гилтопырық, ҳәк, цемент, 
таскӛмир, қурым ҳәм басқа дисперс системалар ислетилиўи мүмкин. 
Эмулсия диспергаторлар, гомогенизаторлар, ултрадаўыс пайда ететуғын үскенелерде 
таярланады. Битум (қатрон) эмулсиясы таярлаў тӛмендеги процесслерден ибарат: битум 
(қатрон) 50-120
0
С еритиледи, эмулгатор таярланады, эмулгатордың суўдағы еритпеси 
қосылған суў орталығында органикалық байланыстырыўшы дисперсияланады. Эмулсия 
қурамындағы битум (қатрон) 50-60% қурайды. Суўда ерийтуғын эмулгаторлар 3% ке шекем, 
қатты эмулгаторлар 5-15% ке шекем қосылады. 
Пасталар битум (қатрон) эмулсиясы ямаса органикалық еритиўшилердеги еритпелерге 
жүдә майда (шаӊ тәризли) минерал порошоклар жақсылап араластырылып таярланады. 
Пасталар жоқары концентрациядағы эмулсия ҳәм қатты эмулгаторлы эмулсияларды керекли 
қойыўлыққа шекем суў менен араластырып алыныўы мүмкин. 
Эмулсиялар битумлы (қатронлы) орама материалларды желимлеўде, гидроизоляция 
ҳәм пароизоляция қапламалары алыўда, асфальт (қатрон) араласпалары ҳәм бетонларын 
таярлаўда ислетиледи. 
Лак
-бояў 
қапламалар битумлар ҳәм органикалық майларды органикалық 
еритиўшилерде еритип алынады. Олар қурамына алюминий упасы киритилип ыссылыққа 
шыдамлы бояўлар таярланады. Битумлы лак-бояўлар санитария-техника үскенелерин, 
қурылыс конструкцияларын гидроизоляциялаўда ислетиледи. 
23.3 Асфальтли араласпалар ҳәм бетонлар 
Асфальтли араласпалар ҳәм бетонлар таярлаўда нефт битумлары ҳәм
 
порошок
 
толтырғыш тийкарындағы микрокомпозит асфальт байланыстырыўшы ўазыйпасын ӛтейди. 
Асфальт байланыстырыўшылар қурамына киритилген
 
порошок толтырғышлар битум 
сарпын кемейттириў менен бирге араласпа ҳәм бетонлар жумсаў температурасын асырады. 
Минерал
 
порошок ҳәктас, доломит, асбест, шлак, күл ҳәм басқа тәбийий ҳәм жасалма тас 
материалларын майдалап алынады. 
Асфальт байланыстырыўшылар беккемлиги битум ҳәм
 
порошок толтырғыш қатнасы 
(Б

Н) ҳәм қатқан микрокомпозиттиң тығызлығына байланыслы болады. Битум еритилген 
ҳалатында минерал порошок толтырғышлар бетинде үзликсиз жүдә жуқа қатлам пайда етиўи 
Б

Н оптимал қатнаста болғанын билдиреди. 
Пайда болған бундай фибрилляр микроструктура асфальт байланыстырыўшысы 
тийкарында алынатуғын композицион материаллар қәсийетлерин кескин жақсылайды. 
Асфальт араласпа ҳәм бетонлар ушын майда толтырғыш сыпатында тазаланған 
тәбийий ҳәм жасалма қумлар ислетиледи. Олар қурамындағы шаӊ ҳәм ылай тәризли 
араласпалар муғдары масса бойынша 3% аспаслығы керек. 

---

160 
Ири толтырғыш сыпатында таў ҳәм дәрья гравийи, тығыз ҳәм суўыққа шыдамлы 
тәбийий тас материаллары тийкарында алынған шағылған таслар, металлургия даналы 
шлаклары ислетиледи. Ҳәктас, доломит сыяқлы шӛгинди таў жыныслары 
чақиқ
таслары 
битум байланыстырыўшысы менен жақсы жабысқаны ушын кеӊ кӛлемде ислетиў усыныс 
етиледи. 
Чақиқ
тас суўыққа шыдамлылық бойынша маркасы /50 кем болмаслығы керек. 
Асфальт араласпасы қурамында битум масса бойынша 9-11% қурайды. Араласпа завод 
шараятында арнаўлы ысытылатуғын қарығышларда (140-170
0
С) таярланады. 
Асфальт араласпалары қурылыста тротуарлар, санаат имаратлары, складлар полларын 
қаплаўда, тегис тӛбелерди гидроизоляциялаўда, плиталы ҳәм паркетли поллар ушын тийкар 
сыпатында ҳәм басқа орынларда ислетиледи. Асфальт араласпалары 
дастаки
тегислегишлер 
менен тегисленеди ҳәм механикалық киши катоклар жәрдеминде тығызластырылады. 
Асфальт бетонлары асфальт байланыстырыўшысы, майда ҳәм ири толтырғышлар 
тийкарында тығызластырып таярланған композицион материал есапланады. Асфальт 
бетонныӊ қәсийетлери байланыстырыўшыныӊ сапасына, қурамына ҳәм геўеклигине 
байланыслы болады. 
Асфальт бетоны геўеклиги әдетде 5-7%. Геўеклиги 5% кем болған тығыз асфальт бетон 
суў ӛткизбейди. Геўекликтиң нормадан артыўы асфальт бетонныӊ суў сиӊдириўшеӊлигин 
артыўына, суўыққа шыдамлылығының пәсейиўине себеп болады. 
Асфальт бетоны биологиялық актив орталықлар (бактериялар) тәсиринде жемирилиўи 
мүмкин. Биологиялық орталықларға шыдамлылықты асырыў ушын қурамына антисептиклар 
қосыў усыныс етиледи. 
Асфальт бетоны қурамы үзликсиз системада, яғный байланыстырыўшы майда 
толтырғыш аралық бослығын толтырыўы (10-15% кӛбирек), араласпа болса ири толтырғыш 
аралық бослығын толтырыўы (10-15 кӛбирек) мақсетке муўапық. 
Асфальт араласпалар ҳәм бетонлардың үлги қурамлары (23.2-кестеде) берилди.