Pedagogika 018, 1-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA 2018, 5-son
 
31 
 
ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Ijtimoiylashuv bolalikkagina xos xususiyat 
bo‘lmay, shaxs hayotining barcha davrlarini qamrab oladi. 
Shaxsning ijtimoiylashuvida va aynan pedagogik talqinda natijadan avval 
jarayonning mohiyati, uning kechishini o‘rganish, tahlil qilish muhim ahamiyat 
kasb etadi. Taniqli olim A. Mudrik mazkur tushuncha mohiyati “madaniyatni 
o‘zlashtirish va qabul qilish jarayonida insonning rivojlanishi hamda o‘z-o‘zini 
o‘zgartirib borishi”dan iborat ekanligiga e’tiborni qaratib, ijtimoiylashtirishning 
asosiy bosqichlarini quyidagicha belgilaydi: 
I. Bolalik davri: 1) chaqaloqlik (tug‘ilgandan 1 yoshgacha); 2) ilk bolalik
(1-3 yosh); maktab yoshigacha bo‘lgan bolalik (3-6 yosh); 3) kichik maktab yoshi 
(6-10 yosh). 
II. O‘smirlik davri: 1) kichik o‘smirlik yoshi (10-12 yosh); 2) katta o‘smirlik 
yoshi (12-14 yosh). 
III. Yoshlik davri: 1) ilk o‘spirinlik yoshi (15-17 yosh); 2) o‘spirinlik yoshi 
(18-23 yosh); 3) yoshlik (23-30 yosh). 
IV. Yetuklik yoshi: 1) ilk yetuklik yoshi (30-40 yosh); 2) yetuklik yoshi
(40-55 yosh); 3) qarilik yoshi (55-65 yosh);
V. Keksalik yoshi: 1) keksalik (65-70 yosh); 2) nuroniylik yoshi (70 yoshdan 
yuqori)
1
. 
R. Nemov esa shaxs ijtimoiylashuvining bevosita ta’lim va tarbiya ta’siri 
ostida ro‘y beruvchi jarayon va natija ekanligiga alohida urg‘u beradi. Uningcha, 
bola tomonidan psixologik-aqliy va shaxsiy rivojlanish xususiyatlariga ko‘ra, 
ijtimoiy tajribalarning o‘zlashtirilishi, ya’ni ta’lim va tarbiya ta’sirida psixologik 
funksiyalarining takomillashuvi, ijtimoiy-axloqiy qadriyatlar, xulq-atvor me’yor 
va qoidalarining o‘zlashtirilishi, dunyoqarashining boyish jarayoni va natijasidir
2
. 
Demak, ijtimoiylashuv insonning barcha yosh bosqichlaridagi tabiiy, 
maqsadli yo‘naltirilgan hayot sharoitlari bilan o‘zaro muvofiqlikda sodir 
bo‘ladigan madaniyatni egallashi va qayta tatbiq etishi jarayonidagi rivojlanishi 
hamda o‘z-o‘zini o‘zgartirib borishidir. Mazkur jarayonda pedagogning eng 
asosiy vazifasi insonning mustaqil fikrli, jamiyatdagi o‘z o‘rnini va shaxsiy orzu-
intilishlari yo‘nalishini anglaydigan, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni saqlash 
1