Pedagogika 018, 1-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA 2018, 5-son
 
33 
 
fuqarolik munosabatini shakllantirish, madaniy yodgorliklarni saqlash va qayta 
tiklash, milliy an’analarni qaytadan yaratish hamda moddiy va ma’naviy 
madaniyat olamining tarkibiy qismi sifatida ularni rivojlantirishni talab etadi. 
Yuqorida bayon etilgan fikrlardan kelib chiqqan holda, ma’naviy 
madaniyat asosida bo‘lajak o‘qituvchilarni ijtimoiylashtirish tizimini quyidagi 
tarzda aks ettirish mumkin (1- rasm): 
1-rasm 
Ma’naviy madaniyat asosida bo‘lajak o‘qituvchilarni ijtimoiylashtirish 
tizimi 
Ma’naviy madaniyat 
Ijtimoiylashtirish 
Asosiy 
tushunchalari 
individuallik, shaxs, о‘z-о‘zini faolIashtiradi- 
gan shaxs, о‘z-о‘zini anglash, subyekt, Men-
konsepsiyasi, tanlov erkinligi, pedagogik 
fasilitatsiya 
Tamoyillari 
o‘z-о‘zini faollashtirish, subyektivlik, ijodkor-
lik va muvaffaqiyatga erishish, ishonch va 
qо‘llab-quvvatlash. 
Ma’naviy 
madaniyat va 
kasbiy sifatlari 
motivatsion, intellektual, irodaviy, hissiy 
hamda о‘z-о‘zini boshqara olish. 
Metodlari 
dialog, 
refleksiya, 
pedagogik 
qо‘llab-
quvvatlash, 
diagnostik, 
tanlov 
va 
muvaffaqiyat vaziyatini yaratish. 
Mezonlari 
shaxsiy ijtimoiylashuvga doir: jismoniy, 
ijtimoiy, 
psixologik 
va 
kommunikativ 
moslashuvchanlik. 
kasbiy 
ijtimoiylashuvga 
doir: 
kasbiy-
qadriyatga yо‘naltirilgan oriyentatsiya, kasbiy 
zaruriy sifatlar, kasbiy muhitni muvaffaqiyatli 
о‘zlashtirish, ijodiy yondashuv. 

---

PEDAGOGIKA 2018, 5-son
 
34 
 
Bo‘lajak o‘qituvchi shaxsining ma’naviy madaniyat bilan aloqador faoliyati 
individual munosabatning ijtimoiy borliqqa naqadar chuqur kirib borganligi 
bilan tavsiflanadi va u ijtimoiy ahamiyatga ega ma’naviy xulq-atvorning 
murakkab tizimini o‘zida ifoda etadi. Bo‘lajak o‘qituvchilarni ijtimoiylashtirishda 
ma’naviy madaniyatning o‘rni pedagoglik kasbiga doir qadriyatlarni yuzaga 
chiqarishda va pedagoglik kasbiga kirish jarayoni sifatida talabalar tomonidan 
mazkur qadriyatlarning interiorizatsiyasida namoyon bo‘ladi. 
Olimlar tomonidan pedagogik qadriyatlarning ikki jihati alohida tadqiq 
etilgan: bular – o‘qituvchiga uning moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini 
qondirishiga imkon beruvchi va ijtimoiy ahamiyatli insonparvar maqsadlarga 
erishishga qaratilgan uning ijtimoiy va kasbiy faolligida yo‘l ko‘rsatuvchi belgi 
bo‘lib xizmat qiladigan o‘ziga xos jihatlar
1
, pedagogik faoliyatni tartibga soluvchi 
me’yorlar va ta’lim hamda pedagogik faoliyat sohasidagi vujudga keladigan 
ijtimoiy dunyoqarash orasida vosita va bog‘lovchi bo‘g‘in bo‘lib keluvchi bilish-
faoliyat tizimi
2
.
Pedagogik faoliyatning insonparvarlik (fenomenologik) paradigmasi ham 
mohiyatan shaxsning ijtimoiylashuvini ta’minlashga, ijtimoiy ong va tafakkurini, 
ma’naviy madaniyatini rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Mazkur ta’limiy 
paradigmaning diqqat markazida o‘z-o‘zini rivojlantirish ehtiyojiga ega bo‘lgan, 
hayot subyekti, shaxs erkinligi va ma’naviyati sifatidagi ta’lim oluvchi turadi. 
Insonparvarlik paradigmasi shaxs ichki dunyosini rivojlantirish, shaxslararo 
muloqot, ijod, dialog, shaxsiy kamolot uchun yordamga yo‘naltirilgan. Uning 
dastlabki mezonlari ijtimoiylik masalasi bilan chambarchas bog‘liq:
−
o‘qituvchilarni 
tayyorlash 
jarayoniga 
nisbatan 
texnokratik 
yondashuvdan voz kechish, ular tomonidan nisbatan o‘zlashtiriladigan bilimlar 
majmuasining pedagogik hamda psixologik xususiyat kasb etishini ta’minlash, 
bo‘lajak o‘qituvchilarda umuminsoniy, umummadaniy qadriyatlar mazmunida 
ilgari surilgan g‘oyalarga asoslangan ijtimoiy tafakkurni shakllantirish; 
−
milliy hamda jahon madaniyati asoslari va ularning mohiyatidan 
xabardor bo‘lish; 
−
ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda milliy istiqlol g‘oyalariga 
asoslanish;