O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruvi fakulteti

 

---

2.2 Musobaqa metodi 
 
Musobaqa metodi musobaqalashish, kuch sinashishning ko’pgina harakterli 
belgilarini, alomatlarini o’zida aks ettirib, kuch sinashish (musobaqa) jismoniy 
mashqlar bilan shug’ullanishning aloxi da o’quvchilarga stimul beruvchi bir 
shaqlaridandir. Musobaqa - musabaka metodining nisbatan Aniq farqlanib to’rgan 
ifodasi sanaladi. Shuning uchun ham musobaqa metodi har qanday jismoniy 
mashqni musobaqa predmeti qilib, Mashg’ulotlarda keng shaqlda qo’llanishi 
mumkin. Masa lan: jismoniy tarbiya darsining boshlanishidan oldingi o’quvchilar 
saflanishidan tortib to o’quvchilar zaldan chikib ketgunlaricha, musobaqa metodini 
qo’llash undan foydalanish mumkin.
Qayd qilinganidek, bu metod o’yin metodi bilan umumiy ekani e’ti borga 
molik. Birok ularning bir-biridan prinsipial farqi bor. Bu farq shundan iboratki o’yin 
metodida o’qitish syujetli harakterda olib bo riladi. Musobaqa metodida bu xolat yuk 
bo’lib, harakat faoliyatini bajarish jarayoni to’laligicha uning mazmuniga 
buysundirilgan bo’ladi.
Musobaqa metodining harakterli belgilari: 1. U yoki bu harakat faoliyatida 
faoliyatni vazifaga buysundirish oldindan belgilangan, urnatilgan koidalar bilan 
muvofiq bo’ladi. Bunday vazifalar o’quvchilar ijodiy aktivligini stimullovchi 
faktorlar bo’lib, ularning tayyorgarligini baxolashning va takkoslashning ulchovidir. 
2. Birinchilik, yuqori sport natijasi uchun jismoniy va psixologik kuvvatni maksimal 
namoyon qilish. Musobaqalashish metodi natijasida organizmning funksional 
imkoniyatlarini to’la ochish uchun sharoit yaratiladi. 3. O’quvchilarning o’zlari 
uchun belgilangan nagruzkalarini boshqarish imkoniyatlarining chegralanganligi. 
O’z nabatida, bu metod o’quvchilardan harakat faoliyatini bajarish davomida 
vujudga kelgan vazifalarni bajarishda, xal qilishda o’ziga xos mustaqillik talab 
qiladi. 
Shuningdek, musobaqa metodi nisbatan harakat faoliyatini takomillashtirishda 
samaralirokdir, lekin ular bir lamchi o’zlash tirishda ku tilgan samarani bermasligi 
mumkin. Musobaqa metodi harakat sifatlarini deyarli yuqori darajada 
rivojlanganligini talab qiladi, aynik sa ularni kompleksli namoyon qilishda bu 

---

metodga extiyoj uta yuqori dir. Musobaqa metodi pedagogik nuktai nazaridan 
o’quvchilar galabasi va maglubiyatiga turg’un psixologik tayyorgarlikni 
tarbiyalashga yunalti rilishi lozim, shundagina ta’lim jarayonida u o’zini oklaydi, 
boshqa to mondan esa turli sharoitda har tomonlama jisman tayyorgarligini to’la 
namoyish qilish imkonini beradi hamda jismoniy tayyorgarligi daraja sini oshirish 
vositasi bo’lib xizmat qilishi ham mumkin. 
Bu metodda shug‘ullanuvchilarning faoliyati qat’iy tarkiblashtirilgan holda 
tashkil etilib, quyidagilardan iborat bo‘ladi: 
-Jismoniy yuklanishni qat’iy normallashtirish mashq jarayonida uning 
dinamikasini to‘la boshqarish, shuningdek dam olish oraliq vaqtini qat’iy tartibga 
solish va ularning belgilangan tartibda jismoniy yuklanish bilan almashtirish. 
-Qat’iy belgilangan harakat dasturi (harakat tarkibi, ularning o‘zgarishini, 
takrorlanish va bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanishligi). 
Shug‘ullanuvchilarning 
faoliyatini boshqarishni yengillashtiruvchi tashqi 
sharoitlarni, yaratish yoki ulardan foydalanish, Mashg’ulot joylarida gruppalarni 
to’zish va taqsimlash, o‘quv vazifalarini bajarishga, yuklanishni miqdorlash, ularni 
ta’sirini nazorat qilishga imkon beruvchi yordamchi sport anjomlari va boshqa texnik 
qurilmalardan foydalanish. Harakatlarga o‘rgatish jarayonida qo‘llaniladigan mashq 
metodlari 2 xil bo‘lib ular quyidagilardan iboratdir: 
1) bo‘lingan - konstruktiv mashq /mashqlarni qismlarga bo‘lib o‘rgatish va 
keyinchalik butunlay bajarishga erishish/: 
2) butunlay mashq metodi /vaqtingcha ayrim detallarning chiqarib tashlab bajarish/. 
Bo‘lingan konstruktiv mashq metodiga masalan suvda So’zishni o‘rgatish, 
akrobatik mashqlarni qismlarga bo‘lib o‘rgatish kiradi. Hammamizga ma’lumki, 
mashqlar musobaqa sharoitida butunligicha bajariladi. 
Butunlay mashq metodi shug’ullanuvchilarga o‘rgatish lozim bo‘lgan mashqlar 
butunligicha o‘rgatilib, lekin ayrim detallari vaqtincha chiqarib tashlanadi - 
soddalashtiriladi. 
Ikkala metodlarning ijobiy va salbiy xususiyatlari mavjud bo‘lib ular 
quyidagilardan iborat: bo‘lingan konstruktiv mashq metodining ijobiy xususiyati - 

---

o‘zgarilishi lozim bo‘lgan mashqlar oz vaqt ichida shug‘ullanuvchilarga o‘rgatish 
mumkin. 
Salbiy xususiyatlari - qismlab o‘rgatilgan mashqlarni butunlaycha bajarishga 
erishish uchun qo‘shimcha vaqt sarf qilinadi yoki bo‘lmasa ayrim akrabatik mashqlarni 
butunlaycha bajarilishiga erishishda qismlar orasida pao’za bo‘lishi mumkin. 
Butunlay mashq metodining ijobiy xususiyati qushimcha vaqt sarf qilinmaydi. 
Salbiy xususiyati o‘rgatishi lozim bo‘lgan mashqlar oldingi metodga nisbatan ko‘p vaqt 
talab qiladi. 
Qismlarga bo‘lingan mashq metodidan harakat uncha bo’zulmay nisbatan 
mustaqil elementlarga bo‘linishi mumkin bo‘lgandagina foydalaniladi. 
Masalan: Erkin usulda So’zish texnikasini o‘rganishda bo‘lib tashlash va keyin 
elementlarini yaxlit qilib birlashtirish quyidagicha sodir bo‘lishi mumkin. 
1.Suv ustida sirpanish; 
2.Xavz qirg‘oqlarda oyoq harakatlarini o‘rganish; 
3.Sirpanish bilan oyoq harakatlarini qo‘shib bajarish; 
4.Sayoz joyda tik to‘rib qo‘l harakatlarini o‘rganish; 
5.Shuning o‘zini nafas olish bilan qo‘shib bajarish; 
6. Barcha elementlarni birgalikda bajarish. 
Yaxlit mashqni bo‘lib bajarish butun harakatlar mohiyatini o‘zgartirishga va ularning 
to’zilishini keskin foydalanilmoqda. 
Yaxlit mashq to’zilishi, oldin odatda ayrim detallarni chiqarib tashlash hiSobiqga 
soddalashadi, bu detallar keyin o‘rganilayotgan mashqning asosiy mexanizmi bilan asta 
sekin birlashadi va uni yaxlit bajarish ko‘rinishida takomillashadi. Masalan, yugurib kelib 
«
qaychi
»
usulida uzunlikka sakrash texnikasi quyidagi tartibda o‘rganiladi: 
1.
Qisqa masofadan qadamlab sakrash. 
2.
Shuning o‘zi, lekin eng baland nuqtaga chiqqan oyoqni qaychisimon harakat qilib 
sakrash 
3. Sakrashga yordamlashadigan taxta yoki tramplindan foydalanib, ko‘tarilish 
fazasida diqqatni qo‘l va oyoqlar bilan birgalikda harakat qilishiga qaratilgan holda 
sakrash. 

---

4. O‘rtacha tezlikda yugurib kelib, to‘la usulda sakrash; 
5. Yerga tushishga tayyorlanish harakatlariga e’tibor bergan holda sakrash /oyoq 
oshirib tashlash, qo‘llarni orqaga qilish qaychisimon usulida sakrash. 
Harakatga o‘rgatishda asosiy metodlar bilan birga bir qator yordamchi metodik 
usullardan foydalaniladi. 
Qoida bo‘yicha agar murakkab harakat butunligicha o‘rganayotgan bo‘lsa 
"yaqinlashtirish" deb atalgan mashqlar keng qo‘llanilib ular asosiy harakatni 
o‘zlashtirishga, ularni butunlay immitatsiya yoki soddalashtirilgan shaqlda o‘rganish 
yo‘lidan foydalaniladi. Harakat faoliyatlarini takomillashtirish bosqichlarida, ularning 
sifatlarini o‘ziga xos shaqllarini bir paytda yaxshilash muhim ahamiyatga ega. Bunda 
asosiy rolni jismoniy sifatlarni harakat tarkibini o‘zgartirmasdan rivojlantiruvchi 
qo‘shmcha jismoniy yuklanishlar sharoitida butunlay bajariluvchi harakatlar bilan 
harakterlanuvchi metodlarning ahamiyati katta.