Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

rayon
(bunday muassasalar rayon ahamiyatiga molik vazifalarni 
bajaradi o’quv yurtlari, madaniyat muassasalari) ; 

rayonlararo
(bunda muassasalar yanada kengroq vazifalarni bajaradi, 
ya’ni avtoservis maxsus xizmatlari, maishiy texnika remonti markazlari va b.); 

respublika
(bunday xizmat turlari respublika ahamiyatiga ega va 
mamlakat mehnat taqsimotida ishtirok etadi: kurortlar, turistik markazlar, tor 
profilli klinikalar va h.k.) tiplariga bo’linadi. 
3. Xizmat ko’rsatish sohalarini hududiy tashkil etish masalalari 

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
79 
Xizmat ko’rsatish tizimlarini hududiy tashkil etish bu, avvalo, ularning 
markazlarini xizmat ko’rsatish darajalari va toifasiga, aholi manzilgoxlarining 
katta-kichikligi va zichligiga, xizmat ko’rsatish zonasining demografik 
saloxiyatiga, aholi joylashuvi tizimining rivojlanganlik darajasiga bog’liq. 
Aholiga xizmat ko’rsatish sohalarini hududiy tashkil etish masalalari ularni 
geografik jihatdan tadqiq etishning negizini tashkil qiladi. Muayyan bir vaqt va 
hududda xizmatlarning tuzilishi va hududiy tizimlarini uyrunligini xizmat 
ko’rsatish sohalarini hududiy tashkil etilishi sifatida tushunish mumkin. 
Xizmat ko’rsatish sohalarini hududiy tashkil etish jarayonlari bir vaqtning 
o’zida ham ularning joylashuvi (zamonaviy holati)ni hamda rivojlanishi, o’zgarishi 
jarayonlarini o’z ichiga oladi. 
Xizmat ko’rsatish sohalarini rivojlanishida eng avvalo aholining xizmatlarga 
bo’lgan ehtiyojlari va ularni qondirishda muayyan bir hudud yoki mamlakatning 
imkoniyatlari muhim ahamiyatga ega. 
Aholiga xizmat ko’rsatish geografiyasining asosiy vazifasi-xizmat ko’rsatish 
sohalarini hududiy tashkil qilishning mohiyatini ochib berish va qonuniyatlarini 
aniqlashdan iboratdir. 
Xizmat ko’rsatish sohalarini hududiy tashkil etish tushunchasining mohiyati 
ilk bor V.V.Pokshishevskiy, S.A.Kovalev, Y.G.Saushkinlar tomonidan ochib 
berilgan. Jumladan, Y.G.Saushkin xizmat ko’rsatish sohalarining hududiy tashkil 
etilishi, avvalo ularning «nuqtalari»ni o’zaro va aholi manzilgoxlariga nisbatan, 
kishilarning kundalik muntazam harakat yo’nalishiga mos ravishda joylushuvi va 
boshqalarda namoyon bo’lishi, bu «nuqta»larnning yig’indisi aholining 
ehtiyojlarini to’la qondirishi ma’nosida tushunadi. 
Aholiga xizmat ko’rsatish muassasalari to’ri va tizimlarini hududiy tashkil 
etilishiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarga quyidagilar kiradi: 
Iqtisodiy omillar (mintaqa, mamlakat yoki aholimanzilgohining iqtisodiy 
geografik o’rni, xo’jaliki xtisoslashuvi, regionning iqtisodiy taraqqiyot 
darajasi,yirik sanoat korxonalarining mavjudligi, aholiningbandlik tarkibi, 

---