67
Haydovchi harakatlanish jarayonida o‘zi boshqaradigan transport
vositasidan axborot oladi (ichki axborot) va bir vaqtda geometrik ko‘rish
maydonidagi transport vositalaridan axborot oladi (tashqi axborot).
Informativlik ko‘rish (forma, transport vositasi o‘lchamlari, kuzov
rangi, salonning elementlari, rangli ishora jihozlari), tovush (tovushli
ishora, radio axborot dvigatel transmissiyasi va boshqa shovqinlar) va tahlil
(boshqarish organlarini haydovchi ta’siriga reaksiyasi) orqali olinadi.
Transport vositasining tashqi informativligiga quyidagilar kiradi:
passiv informativlik;
aktiv informativlik.
Passiv informativlik transport vositasining energiya sarflamasdan
axborot berish xususiyati bo‘lib, bunga qiyofa, o‘lcham, kuzovning rang
ta’sir xususiyati va transport vositasiga o‘rnatilgan yorug‘lik
qaytarish
qurilmalari kiradi.
Aktiv informativlik transport vositasining ma’lum miqdorda
energiya sarflab axborot berish xususiyati bo‘lib, bunga yoritish tizimi,
yorug‘lik va tovushli ishoralar berish kiradi.
Transport vositasining rang-tasvir xususiyatlari quyidagi talablarga
javob berishi kerak:
ishoralilik, ya’ni oqimdan transport vositasini yaqqol ajralib turishi
xususiyati;
taniqlilik, ya’ni transport vositasining vazifasini rang,
belgi va
tasvir asosida anglatish;
psixofiziologik komfort – bu kuzatuvchining ko‘rish qobiliyatiga
rangning uzoq muddat ta’sir etishi natijasida psixofiziologik holatining
buzilmasligi.
Transport vositasiga qo‘yiladigan talablardan biri uning rangi bilan
atrof-muhit rangining farqidir. Masalan, yashil avtomobil bahor va
yozda,
kulrang va jigarrang kuzda, oq qishda boshqa ranglardan farq
qilib qolmasdan, balki atrofdagi ranglar bilan qo‘shilib ketishi mumkin.
Ochiq ranglar bilan bo‘yalgan avtomobillar, statistik ma’lumotlarga
qaraganda, kamroq yo‘l-transport hodisalariga uchraydi. Shuning uchun
xavfsizlik nuqtai nazaridan,
transport vositalarini sariq, qizil, to‘q sariq
ranglarga bo‘yagan ma’qulroq.
Nur qaytargichlar –
bu unga tushadigan yorug‘lik oqimini yorug‘lik
manbaiga qaytaradigan qurilmadir. Xalqaro namuna (standart)larga
asosan nurqaytargichlar qorong‘i paytlarda o‘ziga tushgan yorug‘lik
nurini qaytarish yo‘li bilan transport vositasi gabaratini belgilash uchun
mo‘ljallangan. Nur qaytargichlarning sifati yorug‘lik kuchi koeffitsiyenti
68
bilan aniqlanadi, ya’ni qaraladigan yo‘nalishda nur qaytargichning aks
ettirishi, yorug‘lik kuchiga, yoritilishni
berilgan burchak ostida nur
qaytargichda yoritilish nisbatiga aytiladi.
Yorug‘lik kuchi koeffitsiyent bilan o‘lchanadi va nur qaytargichning
har bir yoritilganligi manbaga qarab yorug‘lik kuchi aks ettirishni
ko‘rsatadi.
Avtomobil transportida ikki turdagi nur qaytargichlar eng ko‘p
tarqalgan:
sharsimon;
to‘g‘ri prizmasimon.
Sharsimon nur qaytargichlarning ijobiy tomoni shundaki, ular katta
burchaklar diapazonida yorug‘lik oqimini aks ettirishi natijasida 175
0
chegarada ko‘rinishni ta’minlaydi. Bundan tashqari,
ularda egri chiziq
yuzalarda qo‘llanilishi mumkin. Ularning kamchiligi yorug‘lik kuchi
koeffitsiyenti yuqori bo‘lmaganligi uchun chiroqlar yorug‘ligida 100
metrgacha masofada ko‘rishni ta’minlaydi.
To‘g‘ri prizmasimon nurqaytargichlarning ustunligi yorug‘lik kuchi
koeffitsiyentining yuqoriligi 600 metrgacha masofada ko‘rishni ta’minlaydi.
Ularning kichik burchak (35
0
)
ostida nur qaytarishi asosiy kamchiligi
hisoblanib, bu ularni egri yuzalarda qo‘llash imkoniyatini bermaydi.
Transport vositasining avtonom yoritish tizimi tashqi,
yoritilganlik
yetarli bo‘lmagan sharoitda ko‘rinishni ta’minlashga mo‘ljallangan.
Hozirgi paytda ishlab chiqariladigan barcha avtomobillar ikki xil yoritish
(uzoq va yaqin) chirog‘i bilan jihozlanadi. Bundan tashqari, avtomobillarga
keng burchakli tumanga qarshi chiroqlar, uzoqni ko‘rsatadigan
projektorlar, orqaga yurganda yonadigan chiroqlar o‘rnatilishi mumkin.
Keng burchakli tumanga qarshi chiroqlar havo xira (tuman, yomg‘ir,
qor va h.k.) bo‘lganda, kesishmalar, kichik radiusli burilishlarda
harakatlanganda ko‘rinishni yaxshilash uchun mo‘ljallangan.
Projektor chiroqlardan esa asosan harakatlanish
intensivligi kichik
bo‘lgan, to‘g‘ri yo‘nalishli shahar tashqarisi yo‘l qismlarida katta tezlikda
harakatlanganda foydalaniladi.
Avtomobillarning yoritish chiroqlarida Yevropa va Amerika tipidagi
assimetrik tizimlisi ko‘proq tarqalgan
Do'stlaringiz bilan baham: 
