O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti

Asosiy sintaktik birliklar
. So`z birikmasi va gap sintaksisning asosiy 
birliklaridir. Shunga ko`ra, sintaksis uchga bo`linadi; 
so`z shakli sintaksisi: 
so`z birikmasi sintaksisi; 
gap sintaksisi; 
So`zlarning nutqda o`zaro aloqaga kiriShuvidan so`z qo`shilmalari vujudga 
keladi. So`z qo`shilmalarini ikki guruhga birlashtirish mumkin: 
gap (osmon tip-tiniq); 
so`z birikmasi (tip-tiniq osmon); 
Til jamiyatda aloqa qilish, axborot uzatish vositasi hisoblanadi. Axborot uzatish 
esa gap orqali amalga oshiriladi. Demak, gap fikr ifodalaydi. So`z birikmasi fikr 
emas, balki so`z kabi tushuncha ifodalaydi. (Biroq so`z birikmasi ifodalagan 
tushuncha so`z ifodalagan tushunchadan farqlanadi.) Ko`rinadiki, sintaksisning bosh 
birligi gap bo`lib, so`z birikmasi so`z kabi bevosita yoki bilvosita uning tashkil 
etuvchisidir. 
Sintaktik birliklar – gap va so`z birikmalari – so`zlarning qo`shilishidan hosil 
bo`lishi, bu qo`shilishning esa turli vosita (qo`shimchalar, yordamchi so`zlar) va usul 
(masalan, tobe aloqaning turlari) lar orqali yuzaga kelishi sintaksisning boshqa sathlar 
bilan zich aloqada ekanligini ko`rsatadi. Demak, nutqda: 
1.So`z boshqa so`z bilan tobe yoki hokim mavqeda bog`lanadi. Buning uchun u 
ma‘lum bir grammatik shaklga ega bo`ladi (uyga bormoq, a‘lochi o`quvchi). 
Grammatik shakllangan so`z sintaksisi so`z shakl sintaksisi deb yuritiladi. 
2.So`zlar o`zaro sintaktik aloqaga kirishib, tushuncha ifodalovchi birlik - so`z
birikmasi(SB) vujudga keladi. So`zlarning o`zaro birikib, tushuncha ifodalovchi 
sintaktik birliklar hosil qilishini, bu sintaktik birliklarni yuzaga chiqaruvchi qoliplar, 
SBlarda tobelanish va uning yo`llarini o`rganuvchi bo`lim SB sintaksisi deyiladi. 
3.Gap kishilar orasida fikr, axborot uzatish uchun ishlatiladigan asosiy birlik 
bo`lib, fikr ifodalashning eng oddiy va tipik ko`rinishidir. So`zlovchi uchun fikr 
ifodalash va axborot uzatish, tenglovchi uchun axborot qabul qilish vositasi 
sanalmish gap va uning qurilishi, tuzilishi, tarkibiy qismlari va mazmuni bilan 
aloqador jihatlarni o`rganadigan bo`lim gap sintaksisi sanaladi.

---

Sintaksisda mazkur bo`limlar o`zaro aloqadorlikda bo`lib, bir butun sohaning 
tarkibiy qismlari hisoblanadi. Har bir bo`lim o`rganish obyektiga ko`ra mustaqil soha 
bo`lsa-da, ularning umumiy xususiyatlari tilning sintaksis sohasiga birlashtiradi.