O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/122
Sana31.03.2022
Hajmi1,8 Mb.
#520258
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

Tayanch tushunchalar
: sintaksis, o`rganish manbayi va predmeti, sintaksisning 
bo`limlari, tizim, tilshunoslik bo`limlari va til sathi, sintaktik birliklar va qolip. 


Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 
1. Абдураҳмонов Ғ., Xолиѐров X. в.б.Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. – 
Т., 1979. 
2. Маҳмудов Н., Нурмонов А. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. – Т., 
1995.
3. Неъматов Ҳ., Бозоров О. Тил ва нутқ. – Т.1993. 
4. Неъматов Ҳ., Сайфуллаева Р., Қурбонова М. Ўзбек тили структурал 
синтаксиси асослари. – Т., 1999. 
5. Сайфуллаева Р., Менглиев Б. в.б.Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. III. – 
Т., 2006. 
6. Ўзбек тили грамматикаси. II том. – Т., 1976.
7. Ғуломов А., Асқарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. – Т., 1987. 
 
Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1. Sintaksisning tadqiq manbayi nima? 
2.Asosiy sintaktik birliklarga nimalar kiradi? 
3.Formal va sistemaviy (struktur) sintaksisning tadqiq usullari haqida ma‘lumot 
bering. 
1-ma`ruza(davomi). Nutq sintaksisi va lisoniy sintaksis. 
Reja: 
1. Sintaktik aloqa. 
2.Sintaktik aloqani yuzaga chiqaruvchi vositalar.
3. LSQ tushunchasi. 
4.
 
LSQning turlari. 
 
Sintaktik aloqa.
Mustaqil so`zlarning nutq jarayonidagi erkin bog`lanishi 
sintaktik aloqa deyiladi: Suvlar tiniq, toza havo. Sintaktik birliklar bir necha a‘zoli 
bo`ladi. Faqat gap bir a‘zoli bo`lishi mumkin. Nutqda so`zlarning bir-biri bilan 
bog`lanishi har bir tilning LSQlari, leksemalarning birikish imkoniyatlari asosida 
sodir bo`ladi. 
So`zlarning sintaktik munosabatga kiriShuvi natijasida hosil bo`lgan sintaktik 
qurilma so`z qo`shilmasi deyiladi. Bu so`zlarning bir-biriga ergashishi (a‘lochi 
o`quvchi) yoki tenglashishi (olma va anor) shakllarida bo`lishi mumkin. A‘lochi 
o`quvchi birikmasida bir so`z ma‘noviy qobiliyatini namoyon qilish uchun 
boshqasiga ehtiyoj sezadi. Aniqrog`i, (o`quvchi) uzvi izohlanishga muhtoj. Shu 
boisdan (a‘lochi) so`zi unga ergashib, izohlab keladi. Bu tobelanish aloqasidir. 
Tobelanish aloqasi natijasida so`z birikmasi va gaplar hosil bo`ladi: tiniq suv, Salim 
o`qidi. O`zbek tilida keyin kelib, ma‘nosi izohlanayotgan so`z hokim (bosh) so`z, 
hokim so`zga ergashish yo`li bilan bog`lanib, uning ma‘nosini izohlaydigan so`z tobe 
(ergash so`z) deyiladi. (Tiniq suv), (Salim o`qidi) birikuvlarida (tiniq) va (Salim) 
so`zlari tobe, (suv) va (o`qidi) so`zlari hokim a‘zolardir. 
Nutqda so`zlarning barchasi ham tobe aloqada bog`lanavermaydi. So`zlar (olma va 
anor), (nok va anjir), (o`qidi va yozdi) shaklida biri ikkinchisiga bo`ysunmay, teng 


holda ham bog`lanishi mumkin. Bu so`z qo`shilmalari a‘zolari teng huquqli bo`lib, 
biri ikkinchisining ma‘nosini izohlamaydi. 
Demak, so`zlar orasidagi aloqa ikki xildir: tenglashish va tobelanish. Ular esa 
uch xil hosilani beradi: so`z birikmasi, so`z tizmasi va gap. Tenglashish aloqasi 
asosida so`z tizmasi hosil bo`lsa, tobelanish aloqasi asosida so`z birikmasi va gap 
shakllanadi. 

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish