Astronomiyadan ma’lumotnomalar

Transneptun hududda Koyper belbog‘i va tarqoq disk 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
75
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Xalqaro Astronomiya Ittifoqi
Xalqaro Astronomiya Ittifoqi (XAI) – butun jahon bo‘yicha astronomik 
jamiyatlarni birlashtiruvchi xalqaro ilmiy tashkilot. XAI, osmon jismlarining 
rasmiy va xalqaro nomlanishi, tasniflanishi va shu kabi o‘zaro muvofiqlik va 
standartlashtirishni talab etuvchi astronomik masalalar yuzasidan qaror va 
yechimlar chiqaruvchi eng oliy xalqaro tashkilot sifatida tan olingan. 
XAI dastavval, 1887 yilda «Osmon Xaritasi» loyihasi yuzasidan, 
koinotning fototasvirlarini qayta ishlash a yulduzlar xaritasini tayyorlash ishlari 
jarayonida faoliyat olib borgan fotografik astronomiya hay’ati asosida 
shakllangan. Rasman esa, 1919 yilda Belgiyaning Bryussel shahrida ta’sis 
etilgan. XAI – a’zo davlatlar (turli xil astronomik akademiyalar hamda, tegishli muassasalar timsolida) hamda, 
mustaqil professional astronom olimlar ishtirokida faoliyat yuritadi. Ittifoqqa 73 ta a’zo davlat va 10886 nafar 
mustaqil astronomlar a’zo. Ittifoq idorasi tarkibiga «Astronomik telegrammalar markaziy idorasi» va «Kichik 
sayyoralar markazi» faoliyat yuritadi. Bu tashkilotlar Smitson astrofizika rasadxonasida joylashgan. Ittifoq 
tarkibida shuningdek 50 dan ortiq muvofiqlashtiruvchi kengashlar va Ijroiya Qo‘mitasi mavjud. Ittifoqning 
joriy va tashkiliy ishlari, ishchi guruhlar va ishchi hay’at tomonidan yuritib boriladi. XAI har 3-4 yilda (faqat, 
1939-1945 yillardagi, II-jahon urushi davrida assambleya chaqirilmagan), a’zo davlatlardan birining hududida 
Bosh Assambleyaga yig‘iladi va astronomiyaning dolzarb masalalari yuzasidan olib borilayotgan ishlar 
bo‘yicha hisobotlar, xulosa, qaror va yechimlar berib boradi. Shuningdek XAI, rivojlanayotgan va qoloq 
mamlakatlar uchun astronomiya sohasida ilmiy va amaliy ko‘mak berib kelmoqda.
XAI, o‘zi kabi turdosh fanlar ittifoqlari bilan birgalikda, Xalqaro Ilm-Fan kengashi (Parij) tarkibiga 
kiradi.
Shu davrgacha XAI 28 marta Bosh Assambleyaga yig‘ilgan (
jadval
): 
XAIning bosh assambleyalarida qabul qilgan eng 
muhim qarorlari: 
1.
1922 yildagi I bosh assambleyada 88 ta yangi 
yulduz turkumlari chegaralari belgilandi va qator 
eski tizimdagi yulduz turkumlari chegaralari 
soddalashtirildi. Yulduz turkumlarining yakuniy 
chegaralari 1928 yilda uzil-kesil tasdiqlandi. 
2.
1930 yilda XAIning qarori bilan Pluton sayyora 
sifatida tan olindi. 
3.
1958 
yilgi 
X 
Bosh 
Assambleyada 
eski 
koordinatalar tizimi o‘rniga yangicha – «Galaktik 
koordinatalar tizimi» joriy etildi.
4.
2006 yildagi XXVI Bosh Assambleya sayyora va 
karlik sayyora tushunchalariga ta’rif berdi va 
uning qarori bilan, Pluton sayyoralar safidan 
chiqarilib, karlik sayyoralar safiga kiritildi.
5.
2008 yil, 11 iyun kuni XAI, fanga yangi tushuncha 
«
Plutoid
» ni joriy qildi.
6.
2009 yil Xalqaro Astronomiya yili deb e’lon 
qilindi. 
 
Assambleya
Yil
Mezbon
I 
1922 
Rim, Italiya 
II 
1925 
Kembridj, Angliya 
III 
1928 
Leyden, Gollandiya 
IV 
1932 
Kembridj, AQSH 
V 
1938 
Parij, Fransiya 
VI 
1938 
Stokgolm, Shvetsiya 
VII 
1948 
Syurix, Shveytsariya 
VIII 
1952 
Rim, Italiya 
IX 
1955 
Dublin, Irlandiya 
X 
1958 
Moskva, SSSR 
XI 
1961 
Berkli, AQSH 
XII 
1964 
Gamburg, Germaniya 
XIII 
1967 
Praga, Chexoslovakiya 
XIV 
1970 
Brayton, Angliya 
XV 
1973 
Sidney, Avstraliya 
XVI 
1976 
Grenobl, Fransiya 
XVII 
1979 
Monreal, Kanada 
XVIII 
1982 
Patras, Gretsiya 
XIX 
1985 
Dehli, Hindiston 
XX 
1988 
Baltimor, AQSH 
XXI 
1991 
Buenos-Ayres, Argentina 
XXII 
1994 
Gaaga, Gollandiya 
XXIII 
1997 
Kioto, Yaponiya 
XXIV 
2000 
Manchester, Angliya 
XXV 
2003 
Sidney, Avstraliya 
XXVI 
2006 
Praga, Chexiya 
XXVII 
2009 
Rio-de-Jeneyro, Braziliya 
XXVIII 
2012 
Pekin, Xitoy 
XXIX 
2015 
Gonolulu, Gavayi, AQSH