Astronomiyadan ma’lumotnomalar

Xalqaro Astronomiya Ittifoqi 
ramzi
 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
76
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Astronomiyaga oid terminlar:
Plutoid 
Plutoid - Transneptun osmon jismi bo‘lib, Neptun orbitasidan tashqarida, 
Koyper belbog‘i
 va Quyosh 
tizimi chegaralarida harakatlanuvchi kichik sayyora. Dastlab, Plutoid sifatida Pluton va Erida kiritilgan edi. 
Keyinroq, XAIning qarorlariga ko‘ra, Makemake va Haumea ham bu turkumga kiritildi, Serera karlik 
sayyorasi Plutoid hisoblanmaydi, chunki, u Neptun orbitasi tashqarisida emas, balki, Asteroidlar belbog‘ida 
harakatlanadi.
Yulduz kattaligi 
Yulduz kattaligi ikki xil: ko‘rinadigan yulduz kattaligi va mutloq yulduz kattaligi. Osmon jismining 
Yerdagi kuzatuvchiga ko‘rinayotgan yorqinligini ifodalaydi. Mutloq yulduz kattaligi esa, obyektning 
kuztuvchiga nisbatan 10 parsek masofada joylashgan bo‘lgan taqdirda qanday yorqinlikka ega bo‘lishini 
ifodalaydi. Mutloq kattalik, ko‘rinadigan kattalikdan farqli ravishda, turli xil yulduzlarning yorqinligini 
taqqoslash imkonini beradi. Chunki uning qiymati uchun masofa standart 10 parsek qilib belgilanadi. Mutloq 
yulduz kattaligi 
M
va ko‘rinadigan yulduz kattaligi 
m
harflari bilan belgilanadi.
Transneptun obyekt 
Transneptun obyekt - TNO, Neptun orbitasidan tashqarida joylashgan barcha osmon jismlariga 
nisbatan ishlatiladigan umumiy nom.
Perisentr (Perigeliy; Perigey) 
Yunoncha peri (περί) – «yaqinida», «atrofida» ma’nolarida. Osmon 
jismi orbitasining markaziy obyektga nisbatan eng yaqin joylashgan nuqtasi. 
Quyosh tizimidagi sayyoralar, va boshqa obyektlar orbitasining Quyoshga 
eng yaqin nuqtasi - Perigeliy. Sayyora mazkur nuqtada bo‘lgan vaziyatda,
Quyoshga eng yaqin kelgan hisoblanadi. Venera atrofidagi orbitalar uchun 
Veneraga eng yaqin nuqta – Perigesperiy. Oy va sun’iy yo‘ldoshlar uchun 
Yer atrofida aylanish orbitasidagi, Yerga eng yaqinlashgan masofasi – 
Perigey (yunoncha περίγειος – «yer yaqinida»). Oy atrofidagi orbitalar uchun 
Periseleniy.
Aposentr (Afeliy; Apogey) 
Yunoncha apo (από) «–dan» qo‘shimchasi ma’nosida. Osmon jismi 
orbitasining markaziy obyektga nisbatan eng uzoq joylashgan nuqtasi. 
Quyosh tizimidagi sayyoralar, va boshqa obyektlar orbitasining Quyoshdan 
eng uzoq nuqtasi – Afeliy. Sayyora mazkur nuqtada bo‘lgan vaziyatda,
Quyoshdan eng uzoqlashgan hisoblanadi. Venera atrofidagi orbitalar uchun 
Veneraga eng yaqin nuqta – Apogesperiy. Oy va sun’iy yo‘ldoshlar uchun 
Yer atrofida aylanish orbitasidagi, Yerga eng yaqinlashgan masofasi – 
Apogey (yunoncha απόγεια – «yerdan»). Oy atrofidagi orbitalar uchun 
aposeleniy.
Katta yarim 
o‘
q 
Ellipsning markazi va ikkita fokusidan o‘tuvchi, eng katta diametrining teng yarmi. Ya’ni ellips 
markazidan chiqib uning eng uzoq chtigacha boradigan to‘g‘ri chiziq. Uni ellipsning katta radiusi deb ham 
atash mumkin. Astronomiyada (osmon mexanikasi), markaziy obyekt (Quyosh) atrofida aylanuvchi osmon 
jismining, markaziy obyektdan o‘rtacha masofasini ifodalaydi. Bunda, sayyora va yulduz o‘rtasidagi 
o‘rtacha masofa nazarda tutulgani bois, katta yarim o‘q, markaziy va orbital obyektning massalar