Samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti geografiya tabiiy recurslar kafedrasi

T ye sh i k t o sh
(Surxondaryo viloyati) g‗ori insoniyat tarixining O‗zbekiston hududidagi ana 
shu davri haqida ma‘lumot beradi. Neandertal odamining bunday manzilgohlari 
Zarafshon tizmasining shimoliy yon bag‗rida, Samarqanddan 40 km janubda 
joylashgan 
Omonqo‘ton
g‗orida, Toshkentdan 75 kilometr masofadagi 
Xo‗jakentdan ham topilgan. Umuman, O‗rta Osiyoda bu davrga mansub jami 
yuzdan ortiq yodgorliklar topilgan. 
L.Mechnikov o‗zining XX asrning boshlarida (1920 yilda) chop etgan 
kitobida insoniyat sivilizatsiyasining tarkib topishida va taraqqiyotida buyuk 
daryolarning: Tigr va Yefrat daryosining Mesapotomiyada, Nil daryosining – 
Misrda (Yegiptda), Yaksart (Sirdaryo) va Oksus (Amudaryo) daryolarining 
Turon tekisligida rolini alohida ta‘kidlab o‗tadi. Akademik N.I.Vavilov 
fikricha, o‗simliklarni parvarish qilish usullari eng avval tog‗larda paydo 
bo‗lgan, so‗ngra esa yirik darayolarning vodiylariga o‗tgan va bu yerda 
dastlabki dehqonchilik sivilizatsiyalari vujudga kelgan. O‗rta Osiyo tabiati, 
ayniqsa iqlim sharoitining qulayligi tufayli, akademik N.I.Vavilov fikricha, 
dunyo bo‗yicha madaniy o‗simliklar kelib chiqqan yettita asosiy markazlardan 

---

5 
biri bo‗lib hisoblanadi. Bu - non o‗simliklari bo‗lgan bug‗doy, arpa va 
javdarning ko‗pchiligi kelib chiqqan jahon manbaidir.
Arxeolog olimlarning fikricha, O‗rta Osiyo hududidagi ko‗pgina daryo 
vodiylari, ayniqsa, Zarafshon, Farg‗ona vodiylari va Amudaryoning qo‗yi va 
boshqa joylarida millodan oldingi 3-4 ming yilliklarda aholi sug‗orma 
dehqonchilik, hunarmandchilik bilan shug‗ullangan. Metall eritib har-xil 
mehnat va ov qo‗rollari, har-xil buyumlar, xususan zeb-ziynat buyumlari, oyna 
tayyorlaganlar, kulolchilik bilan shug‗ullanganlar. 
O‗rta Osiyoning tabiiy-geografik sharoiti qulay bo‗lganligi uchun bu 
yerdan G‗arb bilan Sharqni bog‗lovchi savdo yo‗li - «Buyuk ipak yo‗li» o‗tgan. 
«Buyuk ipak yo‗li» O‗rta Osiyo xalqlarining taqdirida va madaniyatining 
rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. U yo‗llar tizimi bo‗lib, qadim zamonda 
va ilk o‗rta asrda – XVI asrdagi buyuk geografik kashfiyotlar arafasida Xitoy, 
Hindiston, O‗rta va Yaqin Sharqning asosiy madaniy markazlarini tutashtirgan 
edi (1-chizma). 
1-chizma. «Buyuk ipak yo‗li» (Hidoyatov bo‗yicha, 1992 y.) 
«Ipak yo‗li» faqatgina iqtisod, turmush va madaniyatni rivojlantirib turgan 
savdo yo‗li emas edi. Bu yo‗l bo‗ylab g‗oyalar, ishlab chiqarish malakalari, 
madaniy boyliklar ayirboshlanardi. Kishilik jamiyatining taraqqiyot vositasi 
bo‗lgan muloqot va ayirboshlashga tabiiy ehtiyoj shu yo‗l misolida o‗z aksini 
topadi. O‗rta Osiyo undan juda katta foyda ko‗rdi. U eng katta qit‘ani turli 
tomonlaridan kesib o‗tgan g‗oyat katta, ulkan transport tizimlarining markazi 
bo‗lib, bu yerga barcha chekka o‗lkalardan ma‘naviy va moddiy ne‘matlar olib 

---

6 
kelinardi. Movarounahrning bosh shahri