Namangan davlat universiteti filologiya fakulteti

Турдиалиев А.
Муқимий жияни Рўзимуҳаммадга хат. //Ўзбекистон адабиёти ва санъати, 2001, 12 январь. 

---

27 
Bunday holni Tojixon ismiga qilingan 
“Topti husning ko’zgusi xatting g’uboridin 
safo”
matla’li 7 baytlik g’azal misolida ham ko’ramiz. G’azal maqta’si 5736 
raqamli qo’lyozma bayozda (88
a
-sahifa): 
Nomiga aylar muvashshahlar muhabbatdin Muqim, 
 
Bo’lmasa odamga agarchandi parilar oshno
- 
shaklida kelsa. Muqimiy asarlarining eng so’nggi nashrida (172-sahifa): 
 
Vasfiga aylar g’azallar pok muhabbatdin Muqim, 
Bo’lmasa odamga agarchandi parilar oshno
- 
tarzida o’zgartirib berilgan.
Bu muvashshah-g’azalda har baytning toq misrasidagi Tojixon ismiga ishora 
qilingan harflar noshirlar tomonidan yashirilib, “nomiga” so’zi “vasfiga” so’ziga 
almashtirilgan. Bundan tashqari, g’azal misralaridagi ayrim so’zlar ham tahrirga 
uchragan.
Shoirning muvashshah-g’azal bitishiga sabab bo’lgan Tojixon ismli shaxs 
kim o’zi? Ijodkorning jiyani Ro’zimuhammad Do’stmatovga yozgan maktubida 
quyidagilarni o’qiymiz: “...Ba’da janobi hurmatli boylaringizni xonadonlarini 
haqlariga faqirdin xolis duoyi xayr aytingiz. Mullo Azimjon va mullo Tojixon 
mazkurlarni ko’rsangiz salom ayting”. 
Maktubda tilga olingan Mullo Azimjon va mullo Tojixon o’sha paytda 
Moskvaga qatnab savdogarchilik qilgan qo’qonlik boylardir. Shoir jiyaniga yozgan 
maktublarini shular orqali Moskvaga jo’natib turgan
42
.
Muqimiyning adabiy davrasini, yaqin do’stlari kimlar bo’lganini o’rganishda 
muvashshah-g’azallar katta ahamiyatga ega. Shoir muvashshahlarida ismi 
keltirilgan shaxslar Muqimiy hayotida alohida o’rin tutganini ta’kidlash mumkin. 
Bu kishilar ismi Furqat, Zavqiy, Muhyi va Haziniy muvashshah-g’azallarida ham 
ko’plab uchraydi. Jumladan, professor Sh.Yusupov Furqatning bir qancha 
muvashshahlarini aniqlab, bunday yozadi: “Shoirning yangi topilgan g’azallari 
orasida ham Xabodxon, Shodmonxon, Jamolxon, Normuhammad, Rashidxon 
42