O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti fakulteti

q 
jarangsiz undoshi 
g‘
jarangli undoshiga aylangan 
bo‘lsa, 
Bolalar, yigitchalar yig‘ilishadi. Qiy-chuv… qo‘shnimiz kekirdagini cho‘zib 
qishloqilarni so‘ka boshlaydi
. (Oybek. Bolalik. 7-bet); 
Ey o‘g‘lim, qilich shipqa 
osig‘liq, g‘alva qilma deydi yutalib va uzoq yoshligini tasavvur etganday bir lahza 
xayolga beriladi,keyin so‘zida davom etadi
(Oybek. Bolalik. 15-bet). Birinchi 
gapdagi kekirdak so‘zi sperantizatsiya hodisasiga uchragan bo‘lib 
k 
jarangsiz 
portlovchi undoshi 
g 
jarangli portlovchi undoshiga almashgan. Ikkinchi misolda 

---

3 
uchta fonetik hodisa sodir bo‘lgan bo‘lib, birinchisi sperantizatsiya hodisasi
k
jarangsiz undoshining 
g 
jarangli portlovchi undoshiga aylanishi, ikkinchisi 
sinkopa-ya’ni so‘z o‘rtasidagi tovushning tushib qolishi. 
O‘g‘il
so‘zidagi 
i
unlisining tushirilib qolishi bu yerda sinkopa hodisasini yuzaga keltirgan. Uchinchi 
fonetik hodisa epinteza bo‘lib bunda 
dedi
so‘zi 
deydi
shaklida fonetik hodisaga 
uchragan. 
Men jimgina pochchamning og‘ziga qarab o‘tiraman. Ayniqsa uning o‘siq 
qoshlarini sertomir bo‘ynining qaltirashini tomog‘idan choyning qult-qult o‘tishini 
va chirik tishlari orasida qandning qusurlashini tomosho qilaman
(Oybek. Bolalik. 
16-bet). 
Yuqoridagi misolda 
og‘iz, bo‘yin
so‘zlari sinkopa hodisasiga uchragan 
bo‘lib, 
og‘ziga va bo‘yniga
kabi shakllarida o‘zgargan. So‘zlar tarkibidagi 
tovushlarning grammatik shakllar qo‘shilishi natijasida o‘zgarishi ham matnnig 
uslubiy xususiyatlarini qaysidir ma’noda o‘zgartirish uchun xizmat qilgan. 
Tomoq 
so‘zi esa sperantizatsiya hodisasi tufayli 
tomog‘
shaklida fonetik o‘zgarishga 
uchragan. 
U buzilgan binoning g‘ish devorlari orqasidan sog‘ chiqar ekan, 
hammani nobut bo‘lgan deb o‘yladi. Yo‘q o‘n chog‘li odam o‘lgan undan 
ortiqrog‘i yarador.Hamqishloqlaridan esa, yolg‘iz Safar cho‘tirning bir barmog‘i 
yengil yarador bo‘lgan edi
(Oybek. Quyosh qoraymas. 3-bet). Ushbu parchada 
chog‘li
so‘zidagi