O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti fakulteti

g‘
jarangli undoshi sperantizatsiya hodisasi sababli 
q
jarangsiz 
undoshiga almashgan.Bu holat 
ortiqroq, barmoq
so‘zlarida ham kuzatiladi. 
Bobom unga bir o‘qrayadida, qizarib bo‘kiradi: - ollo de, olloga sig‘in! –
keyin yumshoqroq tovush bilan: -Dard ko‘p, davo yo‘q... Eshonga qo‘l ber, 
keksayib qolding qo‘shiq senga chikora deydi
. Bu gapda appokopa hodisasi yuz 
bergan, ya’ni 
«olloh»
so‘zi 
ollo
dialektizmi tarzida ifodalangan bo‘lib, 
lingvopoetikada muallif muayyan maqsadini oshkor etish uchun qaxramonlar 
nutqini buzib ifodalaydi. Misoldagi 
dedi 
so‘zi esa epinteza hodisasiga uchrab 
deydi
shaklida fonetik o‘zgarishga uchragan. 
Mo‘min emish –a, bu bachchag‘ar, lavashang otning tilini bilmaydi, 
haromi! –qichqirdi xo‘jayin bolaga do‘q qilib
(Oybek. Bolalik. 95-bet). Ushbu 

---

3 
gapda assimilatsiya hodisasining to‘liqsiz turi kuzatiladi, ya’ni bu 
lapashang
so‘zi 
lavashang
tarzida o‘zgarishi.Bu so‘zda 
p
undoshi 
v
undoshiga moslashgan bo‘lsa, 
Aqcha masalasi xurjun, Krenskiyning puli arzimaydigan qog‘oz juda kichkina 
manmunchagina –deydi u qo‘li bilan ko‘rsatib –aqcha degan basavlat bo‘lishi 
kerak axir
(Oybek.Bolalik.196-bet) misoli tarkibida distant assimilatsiya yuz 
bergan. Distant assimilatsiya bu so‘z tarkibida bir biridan uzoqroqda joylashgan 
tovushlarning o‘zaro moslashuvi hisoblanadi. Matndan keltirilgan ushbu parchada 
ham yozuvchining muayyan maqsad bilan qahramonlar nutqidagi so‘zlarni buzib 
ifodalashining guvohi bo‘lamiz. Chunki asar matnining haqqoniyligi va ishonarli 
chiqishi uchun ham yozuvchi aynan shunday metoddan foydalangan bo‘lishi 
tabiiy. Personaj tilidan keltirilgan parchada nutqning sofligiga e’tibor qaratilganda 
edi asar matnining ta’sir doirasi sezilarli tarzda susaygan bo‘lardi. 
Oybek mohir yozuvchi. U yaratgan asarlar kitobni sevuvchi, unga mehr 
qo‘ygan har qanday kitoxon nazaridan chetda qolmaydi.Oybek asarlari o‘zining 
soddaligi, xalq tilidan olib yozilganligi bilan adabiy merosimizda ajralib turadi. 
Uning ”Quyosh qoraymas” asarini o‘qir ekanmiz adibning so‘zga ustaligini asar 
tilining o‘ziga xosligi va boshqa yozuvchilar asarlarining til xususiyatlaridan jonli 
xalq tiliga bo‘lgan yaqinligi bilan izohlash ham mumkin. Asar zamonaga mos 
holda, o‘sha davr portretlari bilan yo‘g‘rilgan holda va asar qahramonlarining ruhiy 
kechinmalariga mos tarzda yaratilganligining o‘zi ham yozuvchi mahoratini yana 
bir misolidir. 
Asarda unli tovushlarning o‘zgarishga uchraydigan bir qancha fonetik 
jarayonlar ham mavjud bo‘lib, ularni quyidagi misollarda ko‘rishimiz mumkin:
 
Siyrak 
o‘tkinchilar 
albatta 
qo‘l 
qovushtirib 
Assalom 
deb 
o‘tadilar.Chollardan biri yoki ikkovi birdan javob beradilar:Vaalaykum
(Oybek. 
Bolalik. 3-bet). Bu gapda