Arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atinda

1.4. Kadrlardı qayta tayarlawdaģı júzege kelgen kemshilikler hám bul 
kemshiliklerdi saplastiriw jolları. 
Júzege kelgen kemshilikler.
Kadrlar tayarlaw sistemasınıń demokratiyalıq ózgerisler hám bazar reformaları 
talaplarına muwapıq emesligi, oqıw procesiniń materiallıq-texnikalıqa hám 
informaciya bazası jetkilikli emesligi, joqarı maman pedagog kadrlardıń 
jetiwmasligi, sapalı oqıw -stilistik hám ilimiy ádebiyat hám de didaktik 
materiallardıń kamligi, tálim sisteması, pán hám islep shıǵarıw ortasında puqta óz-
ara sheriklik hám óz-ara paydalı integraciyanıń joq ekenligi kadrlar tayarlawdıń 
ámeldegi sistemasındaǵı saldamlı kemshilikler taypasına kiredi. 
Tálim-tárbiya hám oqıw processleriniń quramın, basqıshların bir-biri menen 
ajıralmas bólew, yaǵnıy úzliksiz tálim-tárbiya sistemasın shólkemlestiriw máseleleri 
hal etilgen emes. Ámeldegi tálim sisteması zamanagóy, rawajlanǵan demokratiyalıq 
mámleketlikler talaplarına juwap bere almayotir. 
Qánigeler tayarlaw, tálim-tárbiya sisteması jámiyette bolıp atırǵan reforma, 
jańalanıw processleri talapları menen baylanıspaǵan.Mektepge shekem tálim hám 
tárbiya jaǵdayı qaniqarsizligicha qalıp atır. Bog'cha jasındaǵı balalardıń 25 
procentigine mektepge shekem tárbiya mákemelerine qamtıp alınǵan, tek. Mektepge 
shekem balalar mákemelerinden hám shańaraqtan mektepke kelgen balalardıń 
tayarlıq dárejesi ortasında sezilerli ayırmashılıq bar.Mekteplerde hám basqa oqıw 
orınlarında tálim procesiniń ózindegi hám oqıtıw stilistikaındaǵı hár túrlı 
kemshilikler áqibetinde bilim beriwde júzege kelgen nodemokratik hám de jámiyet 
ushın zıyanlı ortalıq soǵan alıp keldiki, oqıwshılarda ǵárezsiz pikirlew rawajlanmay 
qolayapti, aqılǵa say turmıslıq sheshimler qabıllaw ushın jetkilikli tayarlıq joq. 9 -
11 klasslardı tamamlaǵan jaslar ǵárezsiz turmısda óz ornın anıqlay almaydı. Olarda 
ózlerine isenim qáliplesken emes, orta mektep pitkeriwshileriniń 10 procentigine 
joqarı oqıw orınlarına oqıwǵa kirip atır, tek. 
Májburiy toǵız jıllıq tálimge tiykarlanǵan on bir jıllıq ulıwma orta bilim beriw 
ilimiy tiykarlanmagan bolıp tabıladı, ol oqıwshılarda kásibi jóneltiriw hám tálimdiń 
ámeliy jónelgenligi jetkilikli dárejede bolıwı hám de ǵárezsiz oylaw, miynet iskerligi 

---

13 
kónlikpeleri qáliplesiwin támiyinlamayapti. Hár jılı tayansh mekteplerdiń 100 mıńǵa 
jaqın pitkeriwshisi islep shıǵarıw salasında hám de kásip-óner tálimin dawam ettiriw 
ushın talap etilmey qaldırilmoqda. 
Tálim sistemasındaǵı ámeldegi ulıwma bilim beriw hám kásip-óner 
programmaları ortasında ajıralmaslıq hám miyrasxorlıqtıń joq ekenligi sebepli 
tayansh hám orta mektep pitkeriwshilerinde kásibi jóneltirilganlik hám miynet 
iskerligi kónlikpeleri formalanmay qolayapti. Nátiyjede jigit hám qızlar óz 
qábiletleri, tilekleri, dóretiwshilik hám miynet uqıplarına sáykes turmıs jolin 
belgilep alıwda saldamlı qıyınshılıqlar boljap atırlar. 
Oqıw procesi bilim dárejesi ortasha bolǵan oqıwshılarǵa mólsherlengen bolıp, 
tálimdiń intalı jaslar menen jalǵız tártip degi oqıw programmaları boyınsha islew 
sıyaqlı mexanizmlerinen jaqsı paydalanilmayapti, oqıw programmaları 
ideologiyalıq sarqitlardan tolıq holi bolǵanısha joq, olarda ruwxıylıq hám etika 
tiykarların úyretiwshi, ekonomikalıq huqıqıy, estetik bilimlerdi beretuǵın pánlerge 
jetkiliklishe orın berilmayapti. Óner-texnika bilim orınlarınan jańa tipdagi tálim 
mákemelerine ótiw kóbirek awızda bolıp, ámelde bolsa olarda tálim eskirib qalǵan 
materiallıq-texnikalıqa hám oqıw -stilistik bazasında, tiyisli qayta tayarlıqtan 
ótpegen oqıtıwshı kadrlar menen ámelge asırılıp atır. 
Bir basqıshlı joqarı tálim miynet bazarı mútajliklerin, óndiristegi strukturalıq 
ózgerislerdi hám aldıńǵı xalıq aralıq tájiriybeni tolıq kólemde esapqa almayotir. 
oqıw -tárbiya procesin shólkemlestiriwde oqıw orınları jetkiliklishe ǵárezsizlikke 
iye emes, olar kásiplik miynet bazarınıń ózgeriwshen sharayatlarına jaqsı maslawıp 
barmayapti. Ilimiy mákemeler, islep shıǵarıw jáne social institutlar kadrlardı 
tayarlaw procesine jetkilikli dárejede qosılganlari joq. Mámleket tálim standartların 
islep shıǵıw hám engiziw, tálim mákemelerin mámleket attestatsiyasi hám 
akkreditatsiyasidan ótkeriw wazıypaları belgilep alınbaǵan. oqıwshılardıń bilim 
dárejesin bahalaw sisteması ob'yektivlik hám operativlikti támiyinlamaydi. 
Kásip-óner táliminiń abıraysı hám de oqıtıwshılar, tárbiyashiler hám 
tárbiyashılardıń, ilimiy hám ilimiy-pedagog kadrlardıń social mártebesi tómenlep 
barıp atır. Tálim xızmeti kórsetiw hám kadrlar tayarlaw salasında marketing joq, 

---

14 
tálim sistemasın kóp variantlı finanslash sxeması islep shıǵılmaǵan. Joqarı maman 
kadrlardan nátiyjeli paydalanilmayapti. Kadrlar bilimi hám olar tayınlıǵınıń sapasın 
baqlaw hám de bahalaw sisteması qaniqarsiz islep atır. 
Oqıtıwshılar, pedagoglar hám tárbiyashilerdiń úlkengine bólegi jaqsı tayarlıq 
kórmelıgi, olardıń bilim hám kásip dárejesi tómenligi saldamlı mashqala bolıp qalıp 
atır, maman pedagog kadrlar jetiwmasligi sezilmoqda. Mektepge shekem 
bilimlendiriw tarawı daǵı jámi tárbiyashi hám pedagoglardıń tek 20 procenti joqarı 
maǵlıwmatlı bolıp tabıladı. Mekteplerdiń oqıtıwshılar menen támiyinlengenligi 
ortasha 93 protsentti quraǵanı halda, bul kórsetkish ayırım wálayatlarda 77-80 
procentten, arnawlı bir pánler boyınsha bolsa 50 procentten aspaydı. 
Ilimiy hám ilimiy-pedagog kadrlardıń ortasha jası «ulg'ayib» barıp atır. 
Respublika joqarı oqıw orınlarında 40 jasqa tolmaǵan pán doktorlari jámi pán 
doktorlarining 0, 9 payızın, 50 hám odan úlken jasdaǵıları bolsa 79 payızın quraydı. 
Pán doktorlari ilimiy dárejesine tastıyıqlanǵanlar ortasha 50, pán kandidatleri bolsa 
36 jasda bolıp tabıladı.