Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти қ. Р. Абдурасулова

а) мотива-
ция; б) режалаштириш; в) жиноятни ижро этиш.
Мотивация
– хулқ-атвор мотивининг шаклланиш ва юзага 
келиш жараѐнидир.
Мақсад – мотивни амалга оширишнинг ўзига хос шаклидир. 
Бошқача қилиб айтганда, бу – олдиндан кўрилган ва эришиш 
исталган натижадир. Натижа мақсадга боғлиқ бўлади.
Мотив – инсон фаолиятини ҳаракатлантирувчи кучдир. Ай-
рим олимлар даъват этувчи кучларни (А.Н.Леонтьев), айримлар 
– онгли эҳтиѐжларни (В.Г.Асеев), айримлар эса – эҳтиѐжлар 
билан боғлиқ бўлган кескинлик ҳолатини (К.Обуховский) мо-
тивлар деб ҳисоблайди.
Мотив – шахс жиноят содир этишга аҳд қилишига туртки 
берувчи ички хулқ-атвордир. Лекин мотивнинг ўзи ҳам субъ-
ектнинг мотив ҳосил қилувчи ҳар хил эҳтиѐжлари (манфаатла-
ри), қадриятларга муносабати ва ҳоказоларнинг маҳсулидир.
Сезгилар – энг кенг тарқалган хулқ-атвор мотиви.
Рудин 
маълумотларига кўра, сезгиларнинг 100 дан ортиқ тури маълум. 
Шуларнинг 30 дан ортиғи жиноят мотиви бўлиши мумкин (ға-
заб, хусумат, нафрат, ҳақоратланганлик, манманлик, нотўғри 
тушунилган бурч, сохта ўртоқлик, романтика, қўрқоқлик, қўр-
қув, муҳаббат, қасос ва б.). Жиноятнинг ўзи, умуман олганда, 

---

87 
ижтимоий ва шахсий манфаат ўртасидаги тўқнашув натижаси-
дир.
Шахснинг қадриятларга муносабати
– борлиқ ҳодисалари 
ва воқеаларига шахс муносабатларининг ижтимоий белгиланган 
тизимидир. «Бу дунѐда яшаб қол», «Энг муҳими – пул», «Ахмоқ 
одам меҳнат қилади» ва ҳоказолар кўпгина жиноятчилар «ду-
нѐқараши»га хос мўлжаллардир. Муайян ҳаракатга туртки бе-
рувчи омиллар мотивни англаш билан тугалланмайди. Мотив 
англаб етилганидан кейин кўпинча мотивлар тўқнашуви, кура-
ши рўй беради. Конфликтда оқилона, эмоционал омиллар, ўч 
олиш ҳисси ва ишга доир манфаатлар, табиий эҳтиѐж ва фуқа-
ролик бурчи, ғаразли манфаат ва мансаб вазифаси ва ҳоказолар-
га муносабатлар тўқнашади. 
Аммо мотивлар кураши билан боғлиқ барча ҳолатлар узил-
кесил қарор қабул қилиш билан якунланади.