Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти қ. Р. Абдурасулова

Шахсга у мансуб бўлган гуруҳнинг салбий таъсирини 
таҳлил қилиш индивидуал даражада жиноят содир этишга 
туртки берган омилларни аниқлаш учун мустақил аҳами-
ятга эгадир.
Сўнгги йилларда ўтказилган тадқиқотларнинг ак-
сарияти вояга етмаган ҳуқуқбузарлар бўш вақтини криминоген 
гуруҳларда ўтказишини кўрсатади. Айнан криминоген гуруҳ 
ўсмирлар учун ғайриижтимоий хулқ-атворни шакллантирувчи 
ва унга рағбатлантирувчи муҳит ҳисобланади. Бундай гуруҳ-
ларнинг аъзолари якка-якка бўлиб ҳам, биргаликда ҳам, ҳатто 
бундай гуруҳларга аъзо бўлмаган шахслар билан ҳам жиноятлар 
содир этадилар. Бунда барча гуруҳлар ҳам жиноий хулқ-атвор 
билан тавсифланмаслиги мумкин. Уларнинг айримлари ғайри-
ижтимоий кўринишга эга бўлган, лекин жиноят-ҳуқуқий нор-
маларни бузмайдиган қилмишлар билан кифояланади. Баъзи 

---

80 
бир гуруҳлар эса маълум вақтгача ахлоқ нормаларини қўпол ра-
вишда бузишга йўл қўймайди.
Ўсмирлар криминоген гуруҳларга тушиб қолишига асосан 
оиладаги нонормал ҳолат, ўқишдаги ѐки ишдаги муваффақият-
сизликлар туртки беради. Криминоген гуруҳлар одатда ўсмир-
ларнинг яшаш жойларида шаклланади.
Криминоген гуруҳ ташкил топиши учун бир неча ҳолатлар 
муҳим аҳамиятга эгадир: 
1) жамиятдан ажратилмаган ва янги шахслар билан алоқалар 
ўрнатиш имкониятига эга бўлган гуруҳ аъзоларининг ғайрииж-
тимоий хулқ-атвор нормаларини қувватлаши ѐки ҳатто уларни 
тарқатиши; 
2) гуруҳда жиноий хулқ-атвор кўринишларини тарғиб қи-
лувчи ѐки бевосита намойиш этувчи нуфузли аъзоларнинг пай-
до бўлиши; 
3) гуруҳнинг бошқа аъзолари қаттиқ қоралашидан қўрқиш. 
Бу ҳолат гуруҳда коллективизм туйғусининг кучайишига сабаб 
бўлади. 
Илгари судланган шахслар билан муомала қилиш шахс-
нинг ахлоқий бузилишини белгиловчи муҳим омиллардан 
биридир.
Тадқиқотлар ѐш ҳуқуқбузарларнинг оиладан ташқаридаги 
алоқалари асосан кўчада мақсадсиз тентираш ва жамоат жойла-
рида вақт ўтказиш, бу ерда спиртли ичимликлар ѐки гиѐҳванд-
лик воситалари истеъмол қилиш шаклида рўй берганлигини 
кўрсатади. Ҳозирги шароитда кўпгина ўсмирлар кўп вақтини 
қимор ўйнаш, майда буюмлар, маҳсулотлар билан олибсотар-
лик қилиш, нафақат гиѐҳвандлик воситалари, балки психотроп 
моддаларни ҳам истеъмол қилиш билан ўтказмоқда.
Шундай қилиб, ҳуқуқбузарнинг оиласида вазият қанчалик 
нохуш бўлса, унинг жиноятчилар ва бошқа шахслар билан 
алоқаси шунчалик яқин бўлади. Жиноятчининг шахси – нохуш 
таъсирлар мажмуининг ўзига хос натижасидир. Шу сабабли 
шахс шаклланишининг ҳар хил ножўя манбаларига